แม่น้ำเจ้าพระยา

แม่น้ำเจ้าพระยา เป็นแม่น้ำสายหลักของประเทศไทย โดยถือเป็นแม่น้ำสายสำคัญที่สุดสายหนึ่งของประเทศ มีความยาวโดยประมาณกว่า 372 กิโลเมตร เริ่มต้นจากจุดบรรจบของแม่น้ำสายหลักสองสายจากภาคเหนือ ได้แก่ แม่น้ำปิงและแม่น้ำน่าน ณ บริเวณปากน้ำโพ อำเภอเมืองนครสวรรค์ จังหวัดนครสวรรค์ ลักษณะของแม่น้ำทั้งสองสายแตกต่างกันอย่างชัดเจน กล่าวคือ แม่น้ำน่านจะมีน้ำที่มีสีออกแดงจากตะกอนดินและแร่ธาตุจากลุ่มน้ำทางทิศตะวันออก ขณะที่แม่น้ำปิงมีสีเขียวอมฟ้าใสสะอาด ไหลมาจากแถบเทือกเขาในจังหวัดเชียงใหม่และจังหวัดตาก เมื่อน้ำทั้งสองสายไหลมาบรรจบกันจึงก่อกำเนิดแม่น้ำสายใหญ่ที่เรียกว่า "เจ้าพระยา" ซึ่งเปรียบเสมือนเส้นเลือดใหญ่ที่หล่อเลี้ยงแผ่นดินภาคกลางมาตั้งแต่ยุคโบราณ

แม่น้ำเจ้าพระยา
มุมมองแม่น้ำเจ้าพระยาจากสะพานสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชมองไปทางทิศเหนือ ฝั่งซ้าย ได้แก่ โรงแรมเพนนินซูลา, ศูนย์การค้าไอคอนสยาม, โรงแรมมิลเลนเนียมฮิลตัน ฝั่งขวา ได้แก่ โรงแรมแชงกรี-ลา กรุงเทพมหานคร และอาคารโทรคมนาคมแห่งชาติ (บางรัก)
แผนที่แสดงที่ตั้งลุ่มน้ำเจ้าพระยา รวมทั้งลุ่มน้ำสาขาสำคัญ
ที่มาของชื่อ	ชื่อ "เจ้าพระยา" เป็นราชทินนามในระบบศักดินาของไทย
ที่ตั้ง
ประเทศ	ประเทศไทย
จังหวัดที่ไหลผ่าน	นครสวรรค์, อุทัยธานี, ชัยนาท, สิงห์บุรี, อ่างทอง, พระนครศรีอยุธยา, ปทุมธานี, นนทบุรี, กรุงเทพมหานคร, สมุทรปราการ
ลักษณะทางกายภาพ
ต้นน้ำ	จุดบรรจบของแม่น้ำปิงและแม่น้ำน่าน
• ตำแหน่ง	ตำบลปากน้ำโพ อำเภอเมืองนครสวรรค์ จังหวัดนครสวรรค์
• พิกัด	15°42′02.0″N 100°08′28.4″E / 15.700556°N 100.141222°E / 15.700556; 100.141222
• ระดับความสูง	25 m (82 ft)
ปากน้ำ	อ่าวไทย
• ตำแหน่ง	ตำบลท้ายบ้าน อำเภอเมืองสมุทรปราการ และตำบลแหลมฟ้าผ่า อำเภอพระสมุทรเจดีย์ จังหวัดสมุทรปราการ
• พิกัด	13°32′37.9″N 100°35′28.8″E / 13.543861°N 100.591333°E / 13.543861; 100.591333{{#coordinates:}}: ไม่สามารถมีป้ายกำกับหลักมากกว่าหนึ่งป้ายต่อหน้าได้
• ระดับความสูง	0 m (0 ft)
ความยาว	372 km (231 mi)
พื้นที่ลุ่มน้ำ	20,125 km^2 (7,770 sq mi)
ลุ่มน้ำ
ระบบแม่น้ำ	ลุ่มน้ำเจ้าพระยา
ลำน้ำสาขา
• ซ้าย	แม่น้ำน่าน, แม่น้ำลพบุรี, คลองบางแก้ว, คลองเมือง, แม่น้ำป่าสัก, คลองบ้านพร้าว, คลองบางหลวงเชียงราก, แม่น้ำลัดเกร็ด
• ขวา	แม่น้ำปิง, แม่น้ำสะแกกรัง, แม่น้ำท่าจีน, แม่น้ำน้อย, คลองบางบาล, คลองอ้อมนนท์, คลองบางกรวย, คลองบางกอกน้อย, คลองบางกอกใหญ่

หลังจากการก่อกำเนิด แม่น้ำเจ้าพระยาไหลลงทางทิศใต้ ผ่านพื้นที่ลุ่มภาคกลางที่อุดมสมบูรณ์ โดยพาดผ่านจังหวัดอุทัยธานี ชัยนาท สิงห์บุรี อ่างทอง และพระนครศรีอยุธยา ซึ่งพื้นที่เหล่านี้มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์และเป็นศูนย์กลางของอารยธรรมลุ่มน้ำมาตั้งแต่สมัยอาณาจักรสุโขทัย อยุธยา จนถึงรัตนโกสินทร์ แม่น้ำเจ้าพระยาทำหน้าที่เป็นเส้นทางคมนาคม การค้าขาย และการขนส่งทางน้ำที่สำคัญที่สุดของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ นอกจากนี้ยังเป็นแหล่งน้ำหล่อเลี้ยงพื้นที่เกษตรกรรมขนาดใหญ่ โดยเฉพาะนาข้าวที่เป็นฐานเศรษฐกิจสำคัญของประเทศ แม่น้ำสายนี้ยังเชื่อมโยงกับระบบคลองชลประทานหลากหลายสายที่แตกแขนงออกไป เพื่อกระจายทรัพยากรน้ำสู่พื้นที่รอบนอกอย่างทั่วถึง

เมื่อเข้าสู่พื้นที่เมืองหลวง แม่น้ำเจ้าพระยาไหลผ่านจังหวัดปทุมธานี นนทบุรี และเข้าสู่กรุงเทพมหานคร ซึ่งถือเป็นช่วงที่แม่น้ำมีบทบาทสูงสุดทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม และการวางผังเมือง โดยมีการพัฒนาเมืองอย่างหนาแน่นตลอดสองฟากฝั่ง อันเป็นที่ตั้งของท่าเรือ ตลาด ชุมชนดั้งเดิม วัดวาอาราม และสถานที่ราชการสำคัญ แม่น้ำเจ้าพระยาเปรียบเสมือนหัวใจของกรุงเทพมหานคร และยังคงเป็นเส้นทางคมนาคมทางน้ำที่มีบทบาทในปัจจุบัน ทั้งในรูปแบบของเรือด่วนเจ้าพระยา เรือข้ามฟาก และเรือท่องเที่ยว ก่อนจะไหลออกสู่อ่าวไทยบริเวณอำเภอเมืองสมุทรปราการและอำเภอพระสมุทรเจดีย์ จังหวัดสมุทรปราการ โดยปากแม่น้ำเจ้าพระยานี้ยังเป็นจุดเชื่อมโยงการเดินเรือระหว่างภูมิภาคภายในประเทศและการขนส่งระหว่างประเทศ แม่น้ำเจ้าพระยาจึงเป็นทั้งแหล่งชีวิต พื้นที่วัฒนธรรม และโครงสร้างพื้นฐานที่หล่อเลี้ยงประเทศสืบเนื่องมาแต่โบราณจนถึงปัจจุบัน

ข้อมูลทางภูมิศาสตร์

จุดเริ่มของแม่น้ำเจ้าพระยาอยู่ที่บริเวณปากน้ำโพ อำเภอเมืองนครสวรรค์ จังหวัดนครสวรรค์ โดยการรวมของแม่น้ำปิงและแม่น้ำน่าน แม่น้ำทั้งสองรับน้ำมาจากทิวเขาถนนธงชัยและทิวเขาผีปันน้ำ ที่ราบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยามีพื้นที่ 20,125 ตารางกิโลเมตร (ไม่รวมลุ่มน้ำปิง วัง ยม น่าน สะแกกรัง ป่าสัก และท่าจีน) และมีความยาวถึง 372 กิโลเมตร โดยแยกออกเป็นแม่น้ำท่าจีน (คลองมะขามเฒ่า) ที่จังหวัดชัยนาท

ที่มาของชื่อ

พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา ระบุว่า เมื่อ พ.ศ. 2041 ในสมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 ได้มีการขุดลอกคลองสำโรงเนื่องจากคลองตื้นเขิน เรือใหญ่เดินทางไปมาผ่านคลองสำโรงไม่สะดวก และมีการขุดพบรูปเทพารักษ์ 2 องค์ได้แก่ พระยาแสนตาและพระยาบาทสังขกร จึงเรียกชุมชนบริเวณนี้ว่า บางเจ้าพระยา ซึ่งต่อมาได้นำชื่อชุมชนบริเวณปากน้ำนี้มาตั้งเป็นชื่อแม่น้ำ

ธรณีกาล

แม่น้ำเจ้าพระยาเป็นแม่น้ำเก่าในยุคไพลสโตซีน เป็นหนึ่งในแควหลักของแม่น้ำซุนดาเหนือ ร่วมสมัยกับแม่น้ำแม่กลอง แม่น้ำพุมดวง–ตาปี ต่อมาช่วงต้นยุคโฮโลซีน น้ำทะเลเพิ่มสูงขึ้นจากการละลายของน้ำแข็ง ทำให้ขอบเขตแม่น้ำเจ้าพระยาหายไป เนื่องจากพื้นที่ลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาจมอยู่ใต้อ่าวไทยโบราณ จากนั้นเริ่มมีการทับถมของดินตะกอนใหม่อีกครั้ง จนเป็นแม่น้ำเจ้าพระยาในปัจจุบัน

การขุดลัดแม่น้ำ

ไฟล์:Map RV Chaophraya shortcut.gif

แผนที่การขุดลัดแม่น้ำเจ้าพระยาทั้งสามครั้งในสมัยอยุธยา เส้นสีน้ำเงินคือแนวแม่น้ำเจ้าพระยาเดิม เส้นสีเขียวคือแนวคลองลัด

การขุดลัดแม่น้ำเจ้าพระยาในบริเวณกรุงเทพมหานคร ทั้ง 3 ครั้งในสมัยอยุธยา ประกอบด้วยคลองลัดบางกอก พ.ศ. 2065 รัชสมัยสมเด็จพระไชยราชาธิราช, คลองลัดบางกรวย พ.ศ. 2081 รัชสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ, คลองลัดนนทบุรี พ.ศ. 2179 รัชสมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง และในสมัยรัตนโกสินทร์มีการขุดลอกคลองลัดโพธิ์ บริเวณตำบลทรงคะนองและตำบลบางยอ อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ เพื่อช่วยในการระบายน้ำและผลิตกระแสไฟฟ้า^{[ต้องการอ้างอิง]}

ลำน้ำสาขา

ด้วยความที่แม่น้ำเจ้าพระยามีความสำคัญเปรียบเสมือนเส้นเลือดใหญ่ของภาคกลาง ทั้งในด้านการเดินทางและวิถีชีวิต นอกจากจะมีการสร้างสะพานและท่าน้ำจำนวนมากแล้ว ยังมีลำน้ำสาขา คลองธรรมชาติ และคลองขุด ซึ่งเชื่อมโยงแม่น้ำเจ้าพระยากับพื้นที่ภายในให้สามารถติดต่อถึงกันได้ โดยลำน้ำสาขาและคลองมีจำนวนมาก แบ่งออกเป็น 3 กลุ่มใหญ่ ๆ ดังนี้

ต้นน้ำ

ต้นน้ำซึ่งได้ไหลมาลงยังแม่น้ำเจ้าพระยาประกอบด้วย

• แม่น้ำปิง
• แม่น้ำวัง
• แม่น้ำยม
• แม่น้ำน่าน

ลำน้ำสาขาฝั่งขวา

จังหวัดชัยนาท

• แม่น้ำท่าจีน
• แม่น้ำน้อย

จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

• คลองบางบาล (แม่น้ำเจ้าพระยาสายเก่า)
• คลองโผงเผง (บางหลวง)
• คลองตะเคียน
• คลองหันตรา
• คลองพระยาบรรลือ ออกแม่น้ำท่าจีน

จังหวัดปทุมธานี

• คลองสระ
• คลองควาย
• คลองบางเตย
• คลองบางโพธิ์เหนือ
• คลองวัดโคก
• คลองบางหลวง
• คลองบางโพธิ์ใต้
• คลองบางเดื่อ
• คลองบางคูวัด
• คลองเกาะเกรียง

จังหวัดนนทบุรี

• คลองบางตะไนย์
• คลองบ้านแหลมเหนือ
• คลองบ้านแหลม
• คลองพระอุดม
• คลองบางภูมิ
• คลองบางวัด
• คลองบางพลับ
• คลองบางน้อย
• คลองบางบัวทอง
  • คลองพระพิมล ออกแม่น้ำท่าจีน
• คลองโยธา
• คลองวัดแดง
• คลองบางกำลัง
• คลองสวนพริก
• คลองอ้อมนนท์ (แม่น้ำเจ้าพระยาสายเก่า)
  • คลองวัดพุฒิ
  • คลองบางศรีเมือง
  • คลองวัดโตนด
  • คลองบางกร่าง
  • คลองบางประดู่
  • คลองวัดบางระโหง
  • คลองวัดขวัญเมือง
  • คลองบางรักน้อย
  • คลองวัดประชารังสรรค์
  • คลองวัดโบสถ์ดอนพรหม
  • คลองบางรักใหญ่
  • คลองบางพลู
  • คลองบางไผ่
  • คลองบางสะแก
  • คลองวัดเสาธงหิน
  • คลองบางใหญ่ คลองโยง ออกแม่น้ำท่าจีน
• คลองบางสีทอง
• คลองบางไผ่ใหญ่
• คลองบางไผ่น้อย
• คลองบางกรวย (แม่น้ำเจ้าพระยาสายเก่า)

กรุงเทพมหานคร

• คลองบางละมุด
• คลองเตย
• คลองข้างมัสยิดดารุลอิหฺซาน
• คลองบางอ้อ
• คลองสะพานยาว
• คลองมอญ
• คลองเตาอิฐ
• คลองบางพระครู
• คลองมะนาว
• คลองบางพลัด
• คลองบางพลู
• คลองซอยเทพนิมิตร
• คลองต้นซอยวัดภคินีนาถ
• คลองปลายซอยวัดภคินีนาถ
• คลองบางจาก
• คลองวัดบวรมงคล
• คลองหลังโรงเรียนวัดคฤหบดี
• คลองวัดคฤหบดี
• คลองบางยี่ขัน
• คลองวัดดาวดึงษ์
• คลองเจ้าครุฑ
• คลองวัดดุสิต
• คลองขนมจีน
• คลองบางกอกน้อย (แม่น้ำเจ้าพระยาสายเก่า เดิมชื่อ ลำน้ำธนบุรี)^{[ต้องการอ้างอิง]}
  • คลองพิณพาทย์ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองต้นไทร แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองน้ำดอกไม้ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองผักหนาม แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองพริกป่น แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองบางบำหรุ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองตราชู แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองพิกุล แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองคูเมืองตะวันตก-คลองบ้านขมิ้น ขุดแยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย ผ่านคลองมอญ ไปบรรจบคลองบางกอกใหญ่
  • คลองวัดทอง แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย ไปบรรจบคลองชักพระ
  • คลองบางขุนนนท์ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย ไปบรรจบคลองวัดทอง
  • คลองวัดใหม่ภาวนา แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย บรรจบคลองบางขุนนนท์
  • คลองวัดไก่เตี้ย แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองสวนแดน แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองมหาสวัสดิ์ ขุดแยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย เชื่อมแม่น้ำท่าจีน
  • คลองวัดพิกุลทอง แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองวัดสนามนอก แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองวัดเกตุ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองบางยี่พระ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองวัดโตนด แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองวัดโพธิ์บางโอ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองวัดสักน้อย แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองวัดสักใหญ่ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองยายจีน แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองวัดบางอ้อยช้าง แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองหมอจำปี แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองป้าจุไร แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองวัดแก้วฟ้า แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองตาหมอวัน แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองวัดแดงประชาราษฎร์ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองยายเล็ก แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองบางขนุน แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองบางกร่าง แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งขวา
  • คลองบางขุนกอง แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองวัดไทยเจริญ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองบางนายไกร แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองบางราวนก แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองบางคูเวียง แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองบางค้อ แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
  • คลองบางม่วง แยกจากคลองบางกอกน้อยฝั่งซ้าย
• คลองชักพระ (แม่น้ำเจ้าพระยาสายเก่า)
  • คลองวัดตลิ่งชัน แยกจากคลองชักพระฝั่งซ้าย
    • คลองบางระมาด แยกจากคลองชักพระฝั่งซ้าย เชื่อมคลองทวีวัฒนา
  • คลองบ้านไทร แยกจากคลองบางระมาดฝั่งซ้าย เชื่อมคลองทวีวัฒนา
    • คลองลัดถมยา แยกจากคลองบ้านไทรฝั่งซ้าย เชื่อมคลองบางพรม
    • คลองลัดกัลยา แยกจากคลองบ้านไทรฝั่งซ้าย เชื่อมคลองบางระมาด
    • คลองลัดมะยม แยกจากคลองบ้านไทรฝั่งซ้าย เชื่อมคลองบางเชือกหนัง
    • คลองบัว-คลองขื่อขวาง แยกจากคลองบ้านไทรฝั่งซ้าย ไปบรรจบคลองมหาสวัสดิ์
  • คลองบางพรม แยกจากคลองชักพระฝั่งซ้าย เชื่อมคลองทวีวัฒนา
  • คลองวัดแก้ว แยกจากคลองชักพระฝั่งซ้าย
  • คลองผ้าลุ่ย (คลองพระจุ้ย) แยกจากคลองชักพระฝั่งซ้าย ไปบรรจบคลองบางน้อย
  • คลองบางเชือกหนัง แยกจากคลองบางน้อยฝั่งซ้าย เชื่อมคลองทวีวัฒนา
    • คลองบางน้อย แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย เชื่อมคลองทวีวัฒนา
    • คลองลัดวัดฉิม ขุดแยกจากคลองบางเชือกหนังฝั่งซ้าย เชื่อมคลองบางจาก
  • คลองวัดเจ้าอาม แยกจากคลองชักพระฝั่งขวา
  • คลองขุนคลัง แยกจากคลองชักพระฝั่งขวา
  • คลองวัดช่างเหล็ก แยกจากคลองชักพระฝั่งขวา
  • คลองเชิงเลน แยกจากคลองชักพระฝั่งขวา
  • คลองวัดมะลิ แยกจากคลองชักพระฝั่งขวา
  • คลองวัดทอง (คลองจักรทอง) แยกจากคลองชักพระฝั่งขวา ไปบรรจบคลองบางกอกน้อย
  • คลองวัดยาง แยกจากคลองชักพระฝั่งขวา ไปบรรจบคลองวัดทอง
  • คลองวัดรวกสุทธาราม แยกจากคลองชักพระฝั่งขวา
  • คลองกระท้อนแถว แยกจากคลองชักพระฝั่งขวา ไปบรรจบคลองวัดยาง
  • คลองทรงเทวดา แยกจากคลองชักพระฝั่งขวา
• คลองวัดระฆัง
• คลองมอญ
• คลองวัดอรุณ ไปบรรจบคลองมอญ
• คลองบางกอกใหญ่ (แม่น้ำเจ้าพระยาสายเก่า)
  • ลำรางซอย สน.บางเสาธง แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย
  • คลองบางแวก แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย เชื่อมคลองทวีวัฒนา
  • คลองข้างโรงเรียนเปี่ยมสุวรรณ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย
  • คลองวัดคูหาสวรรค์ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย
  • คลองบางจาก แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย เชื่อมคลองทวีวัฒนา
    • คลองบางเพลี้ย แยกจากคลองบางจากฝั่งขวา
    • คลองวัดประดู่ ขุดแยกจากคลองบางจากฝั่งซ้าย ออกคลองภาษีเจริญ
    • คลองบางด้วน แยกจากคลองบางจากฝั่งขวา เชื่อมคลองพระยาราชมนตรี
    • คลองบางหว้า แยกจากคลองบางจากฝั่งซ้าย เชื่อมคลองภาษีเจริญ-คลองด่าน
  • คลองสวน แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย
  • ลำรางข้างโรงพยาบาลพญาไท 3 แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย
  • คลองภาษีเจริญ ขุดแยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย เชื่อมแม่น้ำท่าจีน
    • คลองพระยาราชมนตรี เชื่อมคลองบางเชือกหนัง-คลองภาษีเจริญ-คลองสนามชัย
    • คลองทวีวัฒนา เชื่อมคลองบางใหญ่-คลองมหาสวัสดิ์-คลองภาษีเจริญ
  • คลองด่าน คลองบางหลวงน้อย-คลองสนามชัย-คลองมหาชัย ขุดแยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย เชื่อมแม่น้ำท่าจีน
    • คลองขุนราชพินิจใจ (เชื่อมคลองสนามชัย-คลองสรรพสามิต)
  • คลองบางสะแก แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย ไปบรรจบคลองดาวคะนอง
  • คลองบางน้ำชน แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย ไปบรรจบแม่น้ำเจ้าพระยา
  • คลองสำเหร่ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย ไปบรรจบแม่น้ำเจ้าพระยา
  • คลองศรีภูมิ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย
  • คลองบางไส้ไก่ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย ไปบรรจบแม่น้ำเจ้าพระยา
  • คลองบุปผาราม แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย
  • คลองต้นตาล (อาชีวธนบุรี) แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองวัดดีดวด แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองซอยกิตติกมล แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองวัดเจ้ามูล แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองอภิชาติ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองวัดคูหาสวรรค์ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองวัดท่าพระ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองซอยจรัญสนิทวงศ์ 1 แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • ลำกระโดงเชิงสะพานบางไผ่ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • ลำกระโดงอำนวยสุข แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย
  • คลองแยกวัดประดู่ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองวัดประดู่ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองบ้านข้าว แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คูข้างเขตบางกอกใหญ่ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองศาลเจ้า แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองต้นไทร แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองต้นตาล (เกษจำเริญ) แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองโรงสีไฟ แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา ไปบรรจบคลองวัดอรุณ
  • คลองบางลำเจียกน้อย แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองบางลำเจียก แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • ลำกระโดงข้างวัดสังข์กระจาย แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
  • คลองวัดสังข์กระจาย แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา ไปบรรจบคลองวัดราชสิทธาราม
  • คลองในตรอกกระจก แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย
  • คลองวัดราชสิทธาราม แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งซ้าย ไปบรรจบคลองวัดอรุณ
  • คลองวัดหงส์รัตนาราม แยกจากคลองบางกอกใหญ่ฝั่งขวา
• คลองวัดกัลยาณ์
• คลองกุฎีจีน
• คลองวัดประยูร
• คลองตลาดสมเด็จ บรรจบคลองสมเด็จเจ้าพระยา
• คลองบ้านหลวงวารี
• คลองวัดทองธรรมชาติ
• คลองวัดทองนพคุณ (เหนือ)
• คลองวัดทองนพคุณ (ใต้)
• คลองสาน
• คลองวัดทองเพลง
• คลองวัดสุวรรณ (เหนือ)
• คลองวัดสุวรรณ (ใต้)
• คลองต้นไทร
• คลองพนาโรจน์
• คลองบางลำภูล่าง บรรจบคลองบางไส้ไก่
• คลองพระยาเกษม
• คลองโรงหนัง
• คลองโรงปลา
• คลองภาษี (คลองโรงปูน)
• คลองบางไส้ไก่
• คลองสำเหร่
• คลองบางน้ำชน
• คลองข้างวัดบุคคโล
• คลองดาวคะนอง
• คลองบางปะแก้ว
• คลองบางปะกอก
• คลองราษฎร์บูรณะ
• คลองผู้ใหญ่สังข์
• คลองบางบูน
• คลองแจงร้อน

จังหวัดสมุทรปราการ

• คลองสำโรง
• คลองบางพึ่ง
• คลองลัดหลวง (บรรจบแม่น้ำเจ้าพระยา)
• คลองลัดโพธิ์ (บรรจบแม่น้ำเจ้าพระยา)
• คลองบางกระเจ้า
• คลองบางกระเบื้อง
• คลองสวนหมาก
• คลองแพเช็ง
• คลองบางกอบัวบน
• คลองแพ
• คลองเรือบิน
• คลองครูเสริม
• คลองบางน้ำผึ้ง
• คลองสรรพสามิต-คลองพิทยาลงกรณ์-คลองสหกรณ์ (ออกแม่น้ำท่าจีน)

ลำน้ำสาขาฝั่งซ้าย

จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

• แม่น้ำลพบุรี
• คลองบางขวด
• คลองท่อ
• คลองมะขามเรียง
• คลองหันตรา
• คลองเปรมประชากร
• คลองประปา

จังหวัดปทุมธานี

• คลองบ้านพร้าว - คลองเชียงราก - คลองบางหลวงเชียงราก (แม่น้ำเจ้าพระยาสายเก่า)
• คลองประปา
• คลองเปรมประชากร
• คลองรังสิตประยูรศักดิ์ (ออกแม่น้ำนครนายก)

จังหวัดนนทบุรี

• คลองบ้านใหม่ (คลองบ้านใหม่ตลาดเนื้อ)
• คลองบ้านเก่า
• คลองวัดช่องลม
• คลองบางพัง
• คลองบางพูด
• แม่น้ำลัดเกร็ด
• คลองกลางเกร็ด
• คลองบางตลาด
• คลองท่าทราย
• คลองวัดตำหนักใต้
• คลองบางธรณี
• คลองวัดแคนอก
• คลองอ้อช้าง
• คลองสร้อยทอง
• คลองบางกระสอ
• คลองบางซื่อ
• คลองมะขามโพรง
• คลองบางแพรก
• คลองบางขวาง
• คลองบางตะนาวศรี
• คลองบางขุนเทียน
• คลองบางบุนนาค

กรุงเทพมหานคร

• คลองบางเขน ไปบรรจบคลองบางบัว
  • คลองวัดเสาหิน (คลองบางซ่อน) แยกจากคลองบางเขนฝั่งซ้าย ไปบรรจบคลองบางซ่อน (คลองกระดาษ) และคลองบางโพ
• คลองบางเขนใหม่ ไปบรรจบคลองบางเขน
• คลองส้มป่อย
• คลองซุง
• คลองบางซ่อน (คลองกระดาษ)
• คลองบางโพขวาง (คลองบ้านญวน)
• คลองบางโพ
• คลองสาธารณประโยชน์ (คลองขรัวตาแก่น)
• คลองบางซื่อ ไปบรรจบคลองลาดพร้าว
• คลองบางกระบือ
• คูข้างวิทยาลัยเกื้อการุณย์
• คลองบ้านญวนสามเสน
• คลองวัดราชาธิวาส
• คลองท่าวาสุกรี
• คลองสามเสน ไปบรรจบคลองแสนแสบ
• คลองผดุงกรุงเกษม
• คลองบางลำภู คลองมหานาค-คลองแสนแสบ (ออกแม่น้ำบางปะกง)
• คลองรอบกรุง
• คลองคูเมืองเดิม
• คลองศาลเจ้าแม่ทับทิม
• คลองซุง
• คลองสาทร
• คลองวัดยานนาวา
• คลองกรวย
• คลองขวางสะพานเตี้ย
• คลองสวนหลวง
• คูน้ำซอยมาตานุสรณ์
• คลองโรงฆ่าสัตว์
• คลองบางคอแหลม
• คลองวัดจันทร์ใน
• คูข้างหมู่บ้านภักดี
• คลองบางโคล่น้อย
• คลองบางโคล่สาร
• คลองบางโคล่ใหญ่ (คลองบางโคล่กลาง)
• คลองบางโคล่ (คลองบางโคล่นอก)
• คลองตาเหล็ก
• คลองวัดไทร
• คลองบางมะนาว
• คลองเสาหิน
• คลองโรงน้ำมัน
• คลองวัดดอกไม้
• คลองวัดทองบน
• คลองบางโพงพางเหนือ
• คลองบางโพงพางใต้
• คลองปริวาส
• คลองแฝด
• คลองวัดด่านเหนือ
• คลองวัดด่าน
• คลองโบสถ์
• คลองสาน
• คลองใหม่
• คลองภูมิ
• คลองหีบ
• คลองสวน
• คลองตาห่วง
• คลองยายหรั่ง
• คลองตาเริก
• คลองวัดช่องนนทรี
• คลองช่องนนทรี
• คลองขุด (ท่าเรือ) เข้าท่าเรือกรุงเทพ
• คลองพระโขนง-คลองประเวศบุรีรมย์ (ออกแม่น้ำบางปะกง)
  • คลองเตย-คลองหัวลำโพง
• คลองเจ็ก
• คลองบางจาก
• คลองบางอ้อ
• คลองบางนา

จังหวัดสมุทรปราการ

• คลองวัดโยธินประดิษฐ์
• คลองสำโรง (ออกแม่น้ำบางปะกง)
• คลองบางนางเกรง (บรรจบแม่น้ำเจ้าพระยา)
• คลองมหาวงษ์ บรรจบคลองสำโรง
• คลองบางปิ้ง เชื่อมกับคลองชลประทาน (เลียบถนนสุขุมวิท) ไปบรรจบคลองสำโรง

ท่าน้ำ

แม่น้ำเจ้าพระยาเป็นเส้นทางคมนาคมอีกเส้นทางสำหรับคนกรุงเทพมหานครและปริมณฑล จึงทำให้มีการสร้างท่าน้ำจำนวนมากเพื่อรองรับการขนส่งทางน้ำ โดยท่าน้ำในการเดินเรือโดยสารในเขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑล มีดังนี้

ท่าปากเกร็ด ท่าวัดกลางเกร็ด ท่ากระทรวงพาณิชย์ ท่าสะพานพระนั่งเกล้า ท่าพิบูลสงคราม 4 ท่านนทบุรี (พิบูลสงคราม 3) ท่าบางศรีเมือง ท่าพิบูลสงคราม 2 ท่าสะพานพระราม 5 ท่าวัดเขียน ท่าวัดตึก ท่าวัดเขมา ท่าวัดค้างคาว

ท่าพิบูลสงคราม 1 ท่าพระราม 7 ท่าวัดสร้อยทอง ท่าบางโพ ท่าเกียกกาย ท่าวัดฉัตรแก้วจงกลณี ท่าเขียวไข่กา ท่าวัดเทพากร ท่าหน้าวัดราชาธิวาส ท่ากรมชลประทาน ท่าพายัพ ท่าวัดเทพนารี ท่าสะพานกรุงธน ท่าวาสุกรี ท่าวัดคฤหบดี

ท่าเทเวศร์ ท่าสะพานพระราม 8 (บางขุนพรหม) ท่าพระอาทิตย์ (บางลำพู) ท่าพระปิ่นเกล้า ท่ารถไฟ ท่าพรานนก (ศิริราช) ท่าวังหลัง ท่าพระจันทร์ ท่ามหาราช ท่าช้าง ท่าคุณโกย ท่าวัดระฆัง ท่าราชวรดิฐ ท่าเตียน ท่าวัดอรุณ ท่าราชินี ท่าอัษฎางค์ (ปากคลองตลาด) ท่าวัดกัลยาณมิตร ท่าวัดซางตาครู้ส ท่าสะพานพุทธ ท่าราชวงศ์ ท่าดินแดง ท่ากรมเจ้าท่า ท่าปลายถนนลาดหญ้า ท่าสี่พระยา ท่ามัสยิดสุวรรณภูมิ ท่าคลองสาน ท่าไอคอนสยาม ท่าวัดม่วงแค ท่าวัดสุวรรณ

ท่าโอเรียลเต็ล ท่าวัดสวนพลู ท่าดูเม็กซ์ ท่าสาทร ท่าตากสิน ท่าวัดเศวตฉัตร ท่าวัดวรจรรยาวาส ท่าเอเชียทีค ท่าวัดราชสิงขร ท่าถนนตก ท่าบิ๊กซี ราษฎร์บูรณะ ท่าราษฎร์บูรณะ ท่าสาธุประดิษฐ์ ท่าคลองลัดหลวง

ท่าวัดบางกระเจ้านอก ท่าเพชรหึงษ์ ท่าวัดคลองเตยนอก ท่าวัดบางน้ำผึ้งนอก ท่าบางนา (วัดบางนานอก) ท่าตาเลื่อน (บางน้ำผึ้ง) ท่าเภตรา (พระประแดง) ท่าวิบูลย์ศรี (ปากน้ำ) ท่าพระสมุทรเจดีย์

สถานที่สำคัญที่ตั้งอยู่ริมแม่น้ำ

จังหวัดนครสวรรค์

• วัดศรีสวรรค์สังฆาราม

จังหวัดชัยนาท

• เขื่อนเจ้าพระยา
• ศาลหลักเมืองจังหวัดชัยนาท
• วัดปากคลองมะขามเฒ่า
• วัดพระบรมธาตุวรวิหาร
• วัดธรรมามูลวรวิหาร

จังหวัดสิงห์บุรี

• พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติอินทร์บุรี
• วัดอัมพวัน (จังหวัดสิงห์บุรี)

จังหวัดอ่างทอง

• วัดไชโยวรวิหาร
• วัดต้นสน (จังหวัดอ่างทอง)
• วัดอ่างทองวรวิหาร
• ศาลากลางจังหวัดอ่างทอง
• วัดป่าโมกวรวิหาร
• วัดสระแก้ว
• วัดท่าสุทธาวาส (จังหวัดอ่างทอง)

จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

• วัดพนัญเชิงวรวิหาร
• วัดพุทไธศวรรย์
• วัดไชยวัฒนาราม
• พระราชวังบางปะอิน
• ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร
• วัดกษัตราธิราชวรวิหาร
• วัดสวนหลวงสบสวรรค์
• สะพานกษัตราธิราช
• ป้อมเพชร
• พระตำหนักสิริยาลัย
• หมู่บ้านญี่ปุ่น
• หมู่บ้านโปรตุเกส
• วัดนิเวศธรรมประวัติราชวรวิหาร
• บ้านฮอลันดา
• วัดนางกุย
• วัดท่าการ้อง

จังหวัดปทุมธานี

• วัดโบสถ์
• วัดไผ่ล้อม
• วัดมะขาม
• พระตำหนักจักรีบงกช
• วัดสิงห์
• วัดสำแล

จังหวัดนนทบุรี

• วัดปรมัยยิกาวาส
• วัดกลางเกร็ด
• เกาะเกร็ด
• กรมชลประทาน
• กรมราชทัณฑ์
• กระทรวงพาณิชย์
• วัดแคนอก
• อุทยานเฉลิมกาญจนาภิเษก
• วัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร
• วัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร
• การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย

กรุงเทพมหานคร

• วัดสร้อยทอง
• สัปปายะสภาสถาน
• วัดวิมุตยาราม
• วังเทเวศร์
• วังบางขุนพรหม
• วัดปทุมคงคาราชวรวิหาร
• วัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร
• สวนใต้สะพานพระราม 8
• สวนสันติชัยปราการ
• โรงพยาบาลศิริราช
• มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์
• โรงเรียนราชินี
• หอประชุมกองทัพเรือ
• วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร
• โบสถ์ซางตาครูส
• วัดกัลยาณมิตรวรมหาวิหาร
• สำนักการศึกษากรุงเทพมหานคร
• ริเวอร์ซิตี
• เอเชียทีค เดอะ ริเวอร์ฟรอนท์ เดสติเนชั่น
• ไอคอนสยาม
• อาสนวิหารอัสสัมชัญ
• โบสถ์กาลหว่าร์
• วัดยานนาวา
• วัดบุคคโล
• วัดราษฎร์บูรณะ
• วัดแก้วฟ้าจุฬามณี
• สวนสาธารณะเฉลิมพระเกียรติ 6 รอบ ใต้สะพานพระราม 9
• ธนาคารกสิกรไทย สาขาสำนักราษฎร์บูรณะ
• ท่าเรือกรุงเทพ
• ดินแดนสรวงสวรรค์แห่งพระราชา (โครงการ)

จังหวัดสมุทรปราการ

• ประตูระบายน้ำคลองลัดโพธิ์
• วัดพระสมุทรเจดีย์
• ศาลากลางจังหวัดสมุทรปราการ
• ป้อมพระจุลจอมเกล้า
• โรงเรียนนายเรือ

การผลิตน้ำประปา

แม่น้ำเจ้าพระยาเป็นแหล่งผลิตน้ำประปาสำคัญของการประปาส่วนภูมิภาคในพื้นที่ภาคกลาง ส่วนเขตจังหวัดนนทบุรี กรุงเทพมหานครและจังหวัดสมุทรปราการ รับผิดชอบโดยการประปานครหลวง โดยมีสถานีสูบน้ำดิบสำแล ตั้งอยู่ที่ตำบลบ้านกระแชง อำเภอเมืองปทุมธานี จังหวัดปทุมธานี

สัตว์น้ำหายากที่พบ

• วาฬบรูด้า
• ปลาทรงเครื่อง มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Epalzeorhynchos bicolor อยู่ในวงศ์ปลาตะเพียน (Cyprinidae) มีรูปร่างคล้ายปลากา (Labeo chrysophekadion) ซึ่งเป็นปลาในวงศ์เดียวกัน แต่มีรูปร่างที่เพรียวยาว มีขนาดเล็กกว่ามาก สีลำตัวสีแดงอ่อน ครีบหางสีแดงเข้ม มีขนาดโตเต็มที่ไม่เกิน 12 เซนติเมตร และยังเป็นปลาน้ำจืดเฉพาะถิ่นของไทย และพบได้ในแม่น้ำเจ้าพระยาตอนบนเท่านั้น

ดูเพิ่ม

• รายชื่อจุดข้ามแม่น้ำเจ้าพระยา
• ปลาที่พบในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา
• รายชื่อแม่น้ำในประเทศไทย

อ้างอิง

1. สถานที่ท่องเที่ยวแนะนำ
2. สถานที่ท่องเที่ยวแนะนำ
3. สุจิตต์ วงษ์เทศ. "แม่น้ำเจ้าพระยา ได้ชื่อ "เจ้าพระยา" จากเทวรูป พบที่คลองสำโรง สมุทรปราการ". มติชน.
4. "คลองเก่าเล่าประวัติเมือง". สำนักวัฒนธรรม กีฬา และการท่องเที่ยว กรุงเทพมหานคร. p. 120.^{[ลิงก์เสีย]}
5. การบันทึกน่าจะคลาดเคลื่อน เพราะในปีนั้น สมเด็จพระไชยราชาธิราชยังไม่ขึ้นครองราชย์
6. "ข้อมูลท่าเทียบเรือ (สผง.)". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-08-05. สืบค้นเมื่อ 2019-08-05.
7. "สถานที่ท่าสำคัญ" (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2019-08-05. สืบค้นเมื่อ 2019-08-05.
8. "สำเนาที่เก็บถาวร". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-07-21. สืบค้นเมื่อ 2019-08-05.
9. เขื่อนเจ้าพระยา
10. “ดร.ธรณ์” ฝากคนกรุงเทพฯ รักษาภาพ “วาฬบรูด้า” โผล่แม่น้ำเจ้าพระยา ด้วยการลดใช้ถุงพลาสติก
11. “ปลาทรงเครื่อง” ไม่ใช่อาหาร แต่เป็นปลาสวยงามสัญชาติไทย

• จารุภัทร วิมุตเศรษฐ์. สะพานข้ามเจ้าพระยา. กรุงเทพมหานคร. 2553.

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ แม่น้ำเจ้าพระยา