กรมชลประทาน

กรมชลประทาน

Royal Irrigation Department
ตราพระวรุณทรงพระขรรค์ สัญลักษณ์ประจำกรมชลประทาน
ท่าเรือกรมชลประทาน สามเสน
ภาพรวมกรม
ก่อตั้ง	13 มิถุนายน พ.ศ. 2445; 123 ปีก่อน (2445-06-13)
ผู้ก่อตั้ง	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
กรมก่อนหน้า	กรมคลอง (พ.ศ. 2445 – พ.ศ. 2457) กรมทดน้ำ (พ.ศ. 2457 – พ.ศ. 2470)
ประเภท	ส่วนราชการ
เขตอำนาจ	ทั่วราชอาณาจักร
สำนักงานใหญ่	เลขที่ 811 ถนนสามเสน แขวงถนนนครไชยศรี เขตดุสิต กรุงเทพมหานคร เลขที่ 200 หมู่ที่ 1 ถนนติวานนท์ ตำบลบางตลาด อำเภอปากเกร็ด จังหวัดนนทบุรี
บุคลากร	17,737 คน (พ.ศ. 2566)[1]
งบประมาณต่อปี	89,197,849,900 บาท (ปีงบประมาณ 2569)[a]
ฝ่ายบริหารกรม	สุริยพล นุชอนงค์, อธิบดี เดช เล็กวิชัย, รองอธิบดี ฐนันดร์ สุทธิพิศาล, รองอธิบดี วรพจน์ เพชรนรชาติ, รองอธิบดี ว่าง, รองอธิบดี
ต้นสังกัดกรม	กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
เว็บไซต์	เว็บไซต์ของกรม

กรมชลประทาน (อังกฤษ: Royal Irrigation Department) เป็นหน่วยงานในกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ มีหน้าที่จัดหาน้ำเพื่อกักเก็บรักษา ควบคุม ส่ง ระบาย หรือแบ่งน้ำ เพื่อการเกษตร การพลังงาน การสาธารณูปโภค หรือการอุตสาหกรรม และหมายรวมถึงการป้องกันความเสียหายอันเกิดจากน้ำ กับการคมนาคมทางน้ำซึ่งอยู่ในเขตชลประทาน

งานชลประทานในประเทศไทยเริ่มขึ้นอย่างจริงจังในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการขุดลอกคลอง และขุดคลองขึ้นใหม่ในบริเวณที่ราบภาคกลางจำนวนมาก ดำเนินการโดยเอกชน คือบริษัทขุดคลองแลคูนาสยาม (Siam Canals, Lands and Irrigation Company) ได้รับพระบรมราชานุญาตเมื่อ พ.ศ. 2431 เริ่มขุดคลองเมื่อ พ.ศ. 2433 มีระยะเวลาดำเนินการ ตามสัมปทาน 25 ปี

ใน พ.ศ. 2445 ได้ว่าจ้างนายเย โฮมัน วันเดอร์ ไฮเด วิศวกรชลประทานชาวฮอลันดา มาดำเนินงานชลประทานประเทศไทย และทรงแต่งตั้งให้ นายเย โฮมัน เข้ารับราชการ เมื่อวันที่ 13 มิถุนายน 2445 พร้อมทั้งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้ง "กรมคลอง" และทรงแต่งตั้งนาย เย โฮมัน เป็นเจ้ากรมคลองคนแรก เพื่อทำหน้าที่ดูแลทำนุบำรุงคลองต่างๆ ไม่ให้ตื้นเขิน

ต่อมาในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ได้ทรงพระกรุณา โปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้ง "กรมทดน้ำ" ขึ้นแทนกรมคลอง เมื่อวันที่ 30 กันยายน 2457 และทรงแต่งตั้ง นายอาร์ ซี อาร์ วิล สัน เป็นเจ้ากรมทดน้ำ

จนในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีพระราชดำริว่า หน้าที่ของกรมทดน้ำมิได้ปฏิบัติงานอยู่เฉพาะแต่การทดน้ำเพียงอย่างเดียว งานที่กรมทดน้ำปฏิบัติอยู่จริงในขณะนั้นมีทั้งการขุดคลอง การทดน้ำ รวมทั้งการส่งน้ำตามคลองต่างๆ อีกทั้งการสูบน้ำเพื่อช่วยเหลือการเพาะปลูก จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนชื่อจาก กรมทดน้ำ เป็น กรมชลประทาน เมื่อวันที่ 21 มีนาคม พ.ศ. 2470 โดยให้มีหน้าที่รับผิดชอบงานการขุดคลอง การทดน้ำ การส่งน้ำ และการสูบน้ำช่วยเหลือพื้นที่เพาะปลูกอย่างทั่วถึง

1. เป็นหน่วยงานหลักในการพัฒนาแหล่งน้ำตามศักยภาพของลุ่มน้ำให้เพียงพอ
2. จัดการน้ำให้กับผู้ใช้น้ำทุกประเภทอย่างทั่วถึง เป็นธรรม และยั่งยืน
3. เสริมสร้างให้ประชาชนมีส่วนร่วม เพื่อให้การและบริหารจัดการน้ำ ทุกระดับอย่างบูรณาการ
4. ดำเนินการป้องกันและบรรเทาภัยทางน้ำ

โครงสร้างและหน่วยงานในสังกัดกรมชลประทาน แบ่งส่วนราชการตาม กฎกระทรวงแบ่งส่วนราชการกรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ พ.ศ. 2557^[2] ดังนี้

• กรมชลประทาน 2011-08-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• จักรกริช สังขมณี, "ชลกร: ประวัติศาสตร์สังคมว่าด้วยความรู้และการจัดการน้ำสมัยใหม่ในประเทศไทย," วารสารสังคมศาสตร์ (คณะรัฐศาสตร์ จุฬาฯ) ปีที่ 42 ฉบับที่ 2 (กรกฎาคม-ธันวาคม 2555), หน้า 93-115.
• แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ กรมชลประทาน (ประเทศไทย)
  • ภาพถ่ายดาวเทียมจากวิกิแมเปีย หรือกูเกิลแมปส์
  • แผนที่จากลองดูแมป หรือเฮียวีโก
  • ภาพถ่ายทางอากาศจากเทอร์ราเซิร์ฟเวอร์

13°53′47″N 100°30′24″E / 13.89646°N 100.50663°E / 13.89646; 100.50663