เถรวาท

เถรวาท (บาลี: Theravāda; แปลว่า "คำสอนของพระเถระ" หรือ "นิกายของพระผู้ใหญ่") เป็นนิกายที่เก่าแก่ที่สุดในพระพุทธศาสนาที่ยังคงสืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน มีรากฐานมาจากนิกาย สันสกฤต: สถวีรวาท (Sthaviravāda) ในอดีต ฝ่ายมหายานเคยเรียกนิกายนี้ว่า หีนยาน (สันสกฤต: Hīnayāna)

นิกายเถรวาทเป็นนิกายหลักที่ประชากรส่วนใหญ่นับถือใน 5 ประเทศ ได้แก่ ประเทศศรีลังกา (ประมาณ 70% ของประชากร), ประเทศไทย (ประมาณ 94% ของประชากร), ประเทศกัมพูชา, ประเทศลาว และประเทศพม่า

นอกจากนี้ยังมีชุมชนชาวพุทธเถรวาทในประเทศอื่น ๆ เช่น ตอนใต้ของประเทศจีน (โดยเฉพาะในมณฑลยูนนาน), ประเทศเวียดนาม (ทางตอนใต้), ประเทศบังกลาเทศ (ในเขตจิตตะกอง), ประเทศเนปาล, ประเทศอินโดนีเซีย และประเทศมาเลเซีย ทำให้มีศาสนิกชนนิกายเถรวาททั่วโลกรวมแล้วกว่า 177 ล้านคน

ลักษณะสำคัญ

• ยึดถือพระไตรปิฎกภาษาบาลีเป็นคัมภีร์หลัก
• มีเป้าหมายสูงสุดคือการบรรลุเป็นพระอรหันต์เพื่อเข้าถึงนิพพาน
• เน้นการสืบทอดคำสอนดั้งเดิมของพระโคตมพุทธเจ้าที่ผ่านการทำสังคายนาครั้งที่ 1
• ในอดีตได้รับการนับถือควบคู่ไปกับนิกายอาจริยวาท ซึ่งต่อมาได้พัฒนากลายเป็นนิกายมหายาน

ความเป็นมาของนิกายเถรวาท

การแพร่กระจายของพุทธศาสนาเถรวาทลัทธิลังกาวงศ์เข้าสู่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้

จุดเริ่มต้นของนิกายเถรวาทสืบเนื่องโดยตรงจากเหตุการณ์หลังการปรินิพพานของพระโคตมพุทธเจ้าไม่นานนัก ขณะที่คณะสงฆ์กำลังเดินทางจากเมืองกุสินาราสู่เมืองปาวา พระมหากัสสปเถระ และคณะได้ทราบข่าวการปรินิพพานจากอาชีวกท่านหนึ่ง พระภิกษุส่วนใหญ่ต่างโศกเศร้าเสียใจ แต่มีภิกษุสูงวัยรูปหนึ่งนามว่า สุภัททวุฑฒบรรพชิต (สุภัททะผู้บวชเมื่อแก่) ได้กล่าวแสดงความยินดีออกมาว่า

"พอทีเถิด ท่านผู้มีอายุ พวกท่านอย่าโศกเศร้า อย่าคร่ำครวญไปเลย พวกเราพ้นดีแล้วจากพระมหาสมณะนั้นที่คอยเบียดเบียน บอกว่า ‘สิ่งนี้ควรแก่เธอ สิ่งนี้ไม่ควรแก่เธอ’ บัดนี้ พวกเราปรารถนาจะทำสิ่งใด ก็จะทำสิ่งนั้นได้ ไม่ปรารถนาจะทำสิ่งใด ก็จะไม่ทำสิ่งนั้น"

คำกล่าวของพระสุภัททะนี้ ทำให้พระมหากัสสปเถระทรงปริวิตกอย่างยิ่งว่า หากปล่อยเวลาให้ล่วงเลยไป คำสอนที่แท้จริงของพระพุทธเจ้าอาจถูกบิดเบือน และอาจมีผู้ประพฤติตนนอกรีตนอกรอยมากขึ้นจนทำให้พระธรรมวินัยเสื่อมสูญไปในที่สุด ด้วยเหตุนี้ ท่านจึงตัดสินใจที่จะทำการรวบรวมและทบทวนพระธรรมวินัยให้เป็นหมวดหมู่ที่ชัดเจน หรือที่เรียกว่า การสังคายนา

การทำปฐมสังคายนา

สามเดือนหลังการปรินิพพาน การสังคายนาครั้งแรกจึงได้เริ่มต้นขึ้นโดยการอุปถัมภ์ของพระเจ้าอชาตศัตรู ณ ถ้ำสัตบรรณคูหา ใกล้เมืองราชคฤห์ แคว้นมคธ โดยมีพระมหากัสสปเถระเป็นประธานและเป็นผู้ซักถาม พร้อมด้วยพระอรหันต์ 500 รูป ซึ่งมีบทบาทสำคัญคือ:

• พระอุบาลี ผู้เป็นเลิศด้านพระวินัย เป็นผู้ตอบข้อซักถามเกี่ยวกับพระวินัยทั้งหมด
• พระอานนท์ ผู้เป็นเลิศด้านพหูสูต เป็นผู้ตอบข้อซักถามเกี่ยวกับพระสูตรและพระอภิธรรม

การรวบรวมและทบทวนคำสอนใช้เวลานาน 7 เดือน จนสำเร็จเป็นหมวดหมู่ที่เรียกว่า ธรรมวินัย (Dhamma-Vinaya) ซึ่งกลายเป็นรากฐานของคัมภีร์พระไตรปิฎกภาษาบาลีในเวลาต่อมา หลักคำสอนที่ได้รับการลงมติในการสังคายนาครั้งนี้ ถูกเรียกว่า เถรวาท (บาลี: Theravāda) ซึ่งแปลว่า "คำสอนที่วางไว้โดยพระเถระ" โดยคำว่า "พระเถระ" ในที่นี้หมายถึงพระอรหันต์ผู้เข้าร่วมการสังคายนาทั้งหมด

ดังนั้น "นิกายเถรวาท" จึงหมายถึงคณะสงฆ์กลุ่มที่ยึดมั่นในคำสอนดั้งเดิมของพระพุทธเจ้าที่ผ่านการตรวจสอบและรับรองจากที่ประชุมสงฆ์ครั้งแรกอย่างเคร่งครัด ทั้งในด้านเนื้อหา ถ้อยคำ ตลอดจนรักษาภาษาบาลีซึ่งเป็นภาษาดั้งเดิมที่ใช้บันทึกคำสอนไว้

คณะสงฆ์เถรวาท

คณะสงฆ์เถรวาทในแต่ละประเทศ ได้แบ่งย่อยออกเป็นหลายนิกาย โดยยังคงยึดถือพระธรรมวินัยเดียวกัน

• ประเทศบังกลาเทศ:
  • สังฆราชนิกาย (Sangharaj Nikaya)
  • มหาสถพีรนิกาย (Mahasthabir Nikaya)
• ประเทศพม่า :
  • สุธัมมนิกาย (Thudhamma Nikaya)
  • ชเวจินนิกาย (Shwekyin Nikaya)
  • ทวารนิกาย (Dvara Nikaya)
• ประเทศศรีลังกา:
  • สยามนิกาย (Siam Nikaya)
    • มัลวัตตะ (Malwaththa)
    • อัสคิริยะ (Asgiriya)
    • วาทุลวิลา (Waturawila) หรือ มหาวิหารวังศิกศยาโมปาลีวนาวาสนิกาย (Mahavihara Vamshika Shyamopali Vanavasa Nikaya)
  • อมรปุรนิกาย (Amarapura Nikaya)
    • ธรรมรักษิต (Dharmarakshitha)
    • คันดุโบดา (Kanduboda) หรือ ชเวจินนิกาย (Swejin Nikaya)
    • ตโปวนะ (Tapovana) หรือ กัลยาณวงศ์ (Kalyanavamsa)
  • รามัญนิกาย
    • กัลดุวา (Galduwa) หรือ ศรีกัลยาณีโยคาศรม สังสถา (Śrī Kalyāṇī Yogāśrama Saṃstha)
    • เดลดูวา (Delduwa)
• ประเทศไทย, ประเทศกัมพูชา และประเทศมาเลเซีย (ในกลุ่มชาวไทย)
  • มหานิกาย (Maha Nikaya)
  • ธรรมยุติกนิกาย (Dharmmayuttika Nikaya)

หมายเหตุ

อ้างอิง

1. Gombrich, Richard F. (2006). Theravāda Buddhism: A Social History from Ancient Benares to Modern Colombo. Routledge. p. 32.
2. Crosby, Kate (2013), Theravada Buddhism: Continuity, Diversity, and Identity, Wiley-Blackwell, p. 2.
3. The World Factbook: Sri Lanka. CIA World Factbook.
4. The World Factbook: Thailand. CIA World Factbook.

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช), พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548

แหล่งข้อมูลอื่น

• พุทธศาสนาสอนอะไร