อักษรสวยัมภู

อักษรซอย็อมบอ (มองโกเลีย: Соёмбо бичиг, 𑪁𑩖𑩻𑩖𑪌𑩰𑩖 𑩰𑩑𑩢𑩑𑪊‎, อักษรโรมัน: Soyombo bichig, แปลตรงตัว 'อักษรศักดิ์สิทธิ์สร้างเอง') หรือ อักษรสวยัมภู (สันสกฤต: स्वयंभू, Swayambhu) เป็นอักษรสระประกอบที่ชญานวัชระ พระสงฆ์และนักวิชาการ พัฒนาใน ค.ศ. 1686 เพื่อเขียนภาษามองโกเลีย และยังใช้เขียนภาษาทิเบตและภาษาสันสกฤตด้วย

อักษรสวยัมภู 𑪁𑩖𑩻𑩖𑪌𑩰𑩖 𑩰𑩑𑩢𑩑𑪊‎
ชนิด	อักษรสระประกอบ
ผู้ประดิษฐ์	ชญานวัชระ, ค.ศ. 1686
ช่วงยุค	ค.ศ. 1686–คริสต์ศตวรรษที่ 18
ทิศทาง	ซ้ายไปขวา
ภาษาพูด	มองโกเลีย, ทิเบต, สันสกฤต
อักษรที่เกี่ยวข้อง
ระบบแม่	ไฮโรกลิฟอียิปต์ อักษรไซนายดั้งเดิม ชุดตัวอักษรฟินิเชีย ชุดตัวอักษรแอราเมอิก พราหมี พราหมีเหนือ คุปตะ สิทธัม เนปาล รัญชนา อักษรสวยัมภู
ISO 15924
ISO 15924	Soyo (329), ​Soyombo
ยูนิโคด
ยูนิโคดแฝง	Soyombo
ช่วงยูนิโคด	U+11A50–U+11AAF Soyombo

สัญลักษณ์ซอย็อมบอ อักษรพิเศษสำหรับอักษรนี้ กลายเป็นสัญลักษณ์ประจำชาติของมองโกเลีย และปรากฏบนธงชาติและตราแผ่นดินมองโกเลียตั้งแต่ ค.ศ. 1911 และในเงินกับแสตมป์

การสร้าง

ชญานวัชระ (สันสกฤต: ज्ञानवज्र, Jñānavajra) ผู้นำทางจิตวิญญาณคนแรกของศาสนาพุทธแบบทิเบตในมองโกเลีย เป็นผู้ออกแบบอักษรนี้ใน ค.ศ. 1686 ท่านยังประดิษฐ์อักษรอีกชนิดในเวลาเดียวกัน คือ อักษรชญานวัชระทรงเหลี่ยม อักษรสวยัมภูเป็นอักษรมอลโกลที่สี่ สร้างขึ้นหลังการประดิษฐ์ Clear Script เพียง 38 ปี

ระบบพยางค์ดูเหมือนอิงจากอักษรเทวนาครี ส่วนรูปร่างฐานของอักษรมาจากอักษรรัญชนา รายละเอียดอักษรแต่ละตัวคล้ายคลึงกับระบบการเขียนมองโกเลียแบบดั้งเดิมและอักษรเตอร์กิกเก่า

การใช้งาน

ตัวอย่างอักษรสวยัมภู อ่านว่า "อนโดร์ เกเกน ซานาบาซาร์"

ชาวมองโกลตะวันออกใช้อักษรนี้ในพิธีกรรมและตกแต่งเป็นหลัก ชญานวัชระได้สร้างอักษรนี้ขึ้นเพื่อแปลตำราทางพุทธศาสนาจากภาษาสันสกฤตหรือทิเบต และทั้งเขาและลูกศิษย์ต่างก็ใช้อักษรนี้อย่างกว้างขวางเพื่อจุดประสงค์ดังกล่าว

อักษร

พยัญชนะ

𑩜‎ ka	𑩝‎ kha	𑩞‎ ga	𑩟‎ gha	𑩠‎ ṅa	𑩡‎ ca	𑩢‎ cha	𑩣‎ ja	𑩤‎ jha	𑩥‎ ña
𑩦‎ ṭa	𑩧‎ ṭha	𑩨‎ ḍa	𑩩‎ ḍha	𑩪‎ ṇa	𑩫‎ ta	𑩬‎ tha	𑩭‎ da	𑩮‎ dha	𑩯‎ na
𑩰‎ pa	𑩱‎ pha	𑩲‎ ba	𑩳‎ bha	𑩴‎ ma	𑩵‎ tsa	𑩶‎ tsha	𑩷‎ dza	𑩸‎ źa	𑩹‎ za
𑩺‎ 'a	𑩻‎ ya	𑩾‎ va	𑩼‎ ra	𑩽‎ la	𑩿‎ śa	𑪀‎ ṣa	𑪁‎ sa	𑪂‎ ha	𑪃‎ kṣa

1. อักษรที่ใช้ถอดเสียงสันสกฤต
2. อักษรที่ใช้ถอดเสียงทิเบต

มองโกล

ภาษามองโกลมีพยัญชนะสวยัมภูชุดย่อยที่ใช้การออกเสียงเฉพาะภาษามองโกล

พยัญชนะสวยัมภูมองโกล

𑩜‎ ɡa/ɢa	𑩝‎ ka/qa	𑩠‎ ŋa	𑩣‎ ja	𑩢‎ ca	𑩥‎ ña	𑩫‎ da	𑩬‎ ta	𑩯‎ na	𑩰‎ ba
𑩱‎ pa	𑩴‎ ma	𑩻‎ ya	𑩼‎ ra	𑩾‎ va	𑩽‎ la	𑩿‎ sha	𑪁‎ sa	𑪂‎ ha	𑪃‎ ksa

ในภาษามองโกล พยัญชนะท้ายเขียนด้วยอักษรฐานรูปย่อด้านใต้ขอบรูปอักษร ในกรณีที่อาจขัดกับสระ u หรือ ü ตัวสระจะเขียนที่ด้านซ้าย

𑩐𑪊‎ aɡ	𑩐𑪋‎ ak	𑩐𑪌‎ aŋ	𑩐𑪍‎ ad/at	𑩐𑪎‎ an	𑩐𑪏‎ ab/ap
𑩐𑪐‎ am	𑩐𑪑‎ ar	𑩐𑪒‎ al	𑩐𑪓‎ aš	𑩐𑪔‎ as	𑩐𑪕‎ ah

สันสกฤตและทิเบต

ในภาษาสันสกฤตและทิเบต กลุ่มพยัญชนะส่วนใหญ่สามารถเขียนด้วยการต่อกันในแนวตั้งสูงถึง 3 พยัญชนะในขอบรูปเดียวกัน

ตัวอย่างกลุ่มพยัญชนะ

𑩣 + 𑩪‎ 𑩣𑪙𑩠‎ jṅa

𑩜 + 𑩿‎ 𑩜𑪙𑩿‎ kśa

𑩭 + 𑩾‎ 𑩭𑪙𑩾‎ dva

𑩯 + 𑩭‎ 𑩯𑪙𑩭‎ nda

𑩲 + 𑪁 + 𑩜‎ 𑩲𑪙𑪁𑪙𑩜‎ bska

𑩜 + 𑪀 + 𑩴‎ 𑩜𑪙𑪀𑪙𑩴‎ kṣma

𑩭 + 𑩭‎ 𑩭𑪘‎ dda

𑩴 + 𑩴‎ 𑩴𑪘‎ mma

กลุ่มพยัญชนะที่เริ่มต้นด้วย ⟨𑩼‎⟩ ra, ⟨𑩽‎⟩ la, ⟨𑩿‎⟩ śa หรือ ⟨𑪁‎⟩ sa พยัญชนะแรกสามารถลดรูปเป็นอุปสรรคขนาดเล็กเขียนที่ด้านซ้ายของสามเหลี่ยมหลักของอักษรถัดไป เช่น พยางค์ ⟨𑩼𑪙𑩜‎⟩ rka สามารถเขียนเป็น ⟨𑪆𑩜‎⟩

ตัวอย่างพยัญชนะอุปสรรค

𑪆‎ r-	𑪇‎ l-	𑪈‎ ś-	𑪉‎ s-
𑪆𑩜‎ rka	𑪇𑩜‎ lka	𑪈𑩜‎ śka	𑪉𑩜‎ ska

สระ

พยัญชนะในอักษรสวยัมภูมีเสียงสระ a อยู่ในตัว เช่นเดียวกันอักษรพราหมีอื่น ๆ เช่น อักษร ⟨𑩜‎⟩ ออกเสียงว่า ka พยัญชนะที่มีเสียงสระอื่น ๆ สร้างขึ้นด้วยการเพิ่มสัญลักษณ์สระที่ฐานตัวอักษร เช่น พยางค์ ⟨𑩜𑩑‎⟩ ki สร้างขึ้ยด้วยการเพิ่มเครื่องหมายเสริมสัทอักษรสระ ⟨𑩑‎⟩ ใน ⟨𑩜‎⟩

ภาษามองโกลมีสระ 7 เสียง ทั้งหมดมีรูปสั้นและรูปยาว รูปยาวระบุด้วยสัญลักษณ์ยาว สระประสมสองเสียงแทนด้วยการเพิ่มสัญลักษณ์สระประสมสองเสียงหนึ่งเข้าในพยางค์

สระประสมกับ ⟨𑩐‎⟩ 𑩐‎ a 𑩐𑩑‎ i 𑩐𑩔‎ e 𑩐𑩒‎ ü 𑩐𑩓‎ u 𑩐𑩕‎ o 𑩐𑩖‎ ö 𑩐𑩛‎ ā 𑩐𑩑𑩛‎ ī 𑩐𑩔𑩛‎ ē 𑩐𑩛𑩒‎ ǖ 𑩐𑩛𑩓‎ ū 𑩐𑩕𑩛‎ ō 𑩐𑩖𑩛‎ ȫ

สระประสมสองเสียง ◌𑩗‎ -i ◌𑩘‎ -u 𑩐𑩗‎ ai 𑩐𑩘‎ au

ภาษาสันสกฤตยังมีพยัญชนะแกนพยางค์ ṛ และ ḷ ที่ทำหน้าที่เป็นสระและอาจมีเสียงสั้นหรือยาว การถอดเสียงสันสกฤตยังมีเครื่องหมายเสริมสัทอักษรสระสองอัน คือ อนุสวาร ⟨◌𑪖‎⟩ ที่ระบุว่าสระนี่ทำให้เป็นเสียงนาสิก และ visarga ⟨◌𑪗‎⟩ ที่ระบุเสียง post-vocalic aspiration

𑩐𑩙‎ ṛ

𑩐𑩙𑩛𑩙‎ ṝ

𑩐𑩚‎ ḷ

𑩐𑩚𑩛‎ ḹ

𑩐𑪖‎ aṃ

𑩐𑪗‎ aḥ

อ้างอิง

1. "Soyombo alphabet marks 330 years - YouTube". YouTube.
2. Anshuman, Pandey (2011). "Proposal to Encode the Soyombo Script in ISO/IEC 10646" (PDF).
3. "The Unicode Standard, Chapter 14.7: Soyombo" (PDF). June 2017.

แหล่งข้อมูลอื่น

• Soyombo script – Omniglot
• Soyombo fonts (TeX/Metafont)
• Soyombo fonts (TTF)

อ่านเพิ่ม

• Соёмбын нууц ба синергетик. Эмхэтгэсэн Б. Болдсайхан, Б. Батсанаа, Ц. Оюунцэцэг. Улаанбаатар, 2005. [Secrets and Synergies of Soyombo. Compiled by B. Boldsaikhan, B. Batsanaa, C. Oyunceceg. Ulaanbaatar, 2005.]