อักษรทิเบต
อักษรทิเบตเป็นอักษรสระประกอบที่อยู่ในตระกูลอักษรพราหมี และใช้เขียนกลุ่มภาษาทิเบต ต้นกำเนิดที่แน่นอนยังคงเป็นหัวข้อการค้นคว้า แต่โดยทั่วไปถือว่าได้รับการพัฒนาโดยเทินมี สัมโภฏะให้แก่พระเจ้าซงแจ็นกัมโป
| อักษรทิเบต བོད་ཡིག་ | |
|---|---|
 มนตร์ "โอม มณี ปัทเม หูม" | |
| ชนิด | |
ช่วงยุค | ป. ค.ศ. 620–ปัจจุบัน |
| ทิศทาง | ซ้ายไปขวา  |
| ภาษาพูด | |
| อักษรที่เกี่ยวข้อง | |
ระบบแม่ | ไฮโรกลิฟอียิปต์
|
ระบบลูก |
|
ระบบพี่น้อง | มณีปุระ,ศารทา, สิทธัม, กลิงคะ, ไภกษุกี |
| ISO 15924 | |
| ISO 15924 | Tibt (330), Tibetan |
| ยูนิโคด | |
ยูนิโคดแฝง | Tibetan |
ช่วงยูนิโคด | U+0F00–U+0FFF Final Accepted Script Proposal of the First Usable Edition (3.0) |
อักษรทิเบตยังใช้ในภาษาที่ไม่ได้อยู่ในกลุ่มภาษาทิเบตที่มีการติดต่อทางวัฒนธรรมกับทิเบตอย่างใกล้ชิด เช่น Thakali และเนปาล
ประวัติ
มีข้อมูลเกี่ยวกับต้นกำเนิดของอักษรทิเบตที่แน่ชัดน้อยมาก ตามประวัติศาสตร์นิพนธ์ทิเบต อักษรนี้พัฒนาในรัชสมัยพระเจ้าซงแจ็นกัมโปโดยเสนาบดี เทินมี สัมโภฏะ ผู้ถูกส่งไปอินเดียกับนักวิชาการคนอื่น ๆ เพื่อศึกษาศาสนาพุทธร่วมกับภาษาสันสกฤตและภาษาพราหมีอื่น ๆ พวกเขาพัฒนาอักษรทิเบตจากอักษรคุปตะ
เหตุการณ์นี้เกิดขึ้น ป. ค.ศ. 620 ในช่วงต้นรัชสมัยซงแจ็นกัมโป ตำราพระสูตร 21 ตำราที่พระมหากษัตริย์ถือครองไว้นำไปแปลในภายหลัง ในช่วงครึ่งแรกของคริสต์ศตวรรษที่ 7 อักษรทิเบตใช้ในการรวบรวมตำราทางพุทธศาสนาอันศักดิ์สิทธิ์ สำหรับกฎหมายแพ่งที่เป็นลายลักษณ์อักษร และรัฐธรรมนูญทิเบต
ข้อมูลสมัยแรกเกี่ยวกับทิเบต เช่น พงศาวดารทิเบตเก่า ไม่ได้กล่าวถึงเทินมี สัมโภฏะ อักษรที่มีมาก่อนพระเจ้าซงแจ็นกัมโปอาจมีอยู่ แต่ไม่ปรากฏว่ามีการใช้งานอย่างแพร่หลาย นักวิจัยตั้งสมมติฐานว่ากษัตริย์ทิเบตพยายามพัฒนาระบบการเขียนเมื่อดินแดนของตนขยายตัว อักษรที่คล้ายกับอักษรปัจจุบันน่าจะพัฒนาขึ้นในช่วงครึ่งหลังของคริสต์ศตวรรษที่ 11 งานวิจัยและงานเขียนใหม่ ๆ ยังชี้ให้เห็นด้วยว่าก่อนที่จะมีการนำอักษรนี้มาใช้โดยซงแจ็นกัมโปและเทินมี สัมโภฏะ เคยมีอักษรทิเบตอย่างน้อยหนึ่งฉบับ เอกสารตัวเขียนตุนหฺวางที่ไม่สมบูรณ์เป็นหลักฐานสำคัญที่สนับสนุนสมมติฐานนี้ ขณะที่ต้นฉบับพงศาวดารทิเบตเก่าที่ค้นพบและบันทึกไว้มีจำนวนน้อย มีอายุย้อนไปถึง ค.ศ. 650 ดังนั้นจึงมีอายุย้อนหลังไปถึง ค.ศ. 620 ซึ่งเป็นช่วงที่อักษรทิเบตดั้งเดิมพัฒนาขึ้น
ลักษณะ
พยัญชนะมีพื้นเสียงเป็นอะ แยกแต่ละพยางค์ด้วยขีด กลุ่มพยัญชนะมีรูปพิเศษเกิดจากการเชื่อมต่อ
พยัญชนะ
พยัญชนะทิเบตมี 30 ตัว ได้แก่
| อักษรทิเบต | Wylie | ZYPY | IPA | ถอดเสียง[ต้องการอ้างอิง] |
|---|---|---|---|---|
| ཀ | ka | ga | /ka/ | ก |
| ཁ | kha | ka | /kʰa/ | ข |
| ག | ga | ka | /ɡa/ | ค |
| ང | nga | nga | /ŋa/ | ง |
| ཅ | ca | ja | /tʃa/ | จ |
| ཆ | cha | qa | /tʃʰa/ | ฉ |
| ཇ | ja | qa | /dʒa/ | ช |
| ྅ | nya | nya | /ɲa/ | ญ |
| ཏ | ta | da | /ta/ | ต |
| ཐ | tha | ta | /tʰa/ | ท |
| ད | da | ta | /da/ | ด |
| ན | na | na | /na/ | น |
| པ | pa | ba | /pa/ | ป |
| ཕ | pha | pa | /pʰa/ | พ |
| བ | ba | pa | /ba/ | บ |
| མ | ma | ma | /ma/ | ม |
| ཙ | tsa | za | /tsa/ | ตซ |
| ཚྪ | tsha | ca | /tsʰa/ | ตศ |
| ཛ | dza | ca | /dza/ | ดซ |
| ཝ | wa | wa | /wa/ | ว |
| ཞ | zha | xa | /ʒa/ | ฌ |
| ཟ | za | sa | /za/ | ซ |
| འ | 'a | a | /ɦa/ ⟨ʼa⟩ | ฮ |
| ཡ | ya | ya | /ja/ | ย |
| ར | ra | ra | /ra/ | ร |
| ལ | la | la | /la/ | ล |
| ཤ | sha | xa | /ʃa/ | ช |
| ས | sa | sa | /sa/ | ส |
| ཧ | ha | ha | /ha/ | ห |
| ཨ | a | a | /a/ ⟨ꞏa⟩ | อ |
ตัวเลข
| ตัวเลขทิเบต | ༠ | ༡ | ༢ | ༣ | ༤ | ༥ | ༦ | ༧ | ༨ | ༩ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ตัวเลขเทวนาครี | ० | १ | २ | ३ | ४ | ५ | ६ | ७ | ८ | ९ |
| ตัวเลขอารบิก | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| เศษส่วนทิเบต | ༳ | ༪ | ༫ | ༬ | ༭ | ༮ | ༯ | ༰ | ༱ | ༲ |
| เศษส่วนอารบิก | -0.5 | 0.5 | 1.5 | 2.5 | 3.5 | 4.5 | 5.5 | 6.5 | 7.5 | 8.5 |
การถอดเป็นอักษรโรมันและการปริวรรต
การถอดเป็นอักษรโรมันและการปริวรรตอักษรทิเบตเป็นตัวแทนอักษรทิเบตในอักษรโรมัน โดยมีระบบการถอดเป็นอักษรโรมันและการปริวรรตหลายแบบ แต่ไม่สามารถแทนเสียงพูดแท้จริงได้ทั้งหมด ในขณะที่ระบบการถอดอักษรแบบไวลีใช้เพื่อปริวรรตภาษาทิเบตอย่างแพร่หลาย ระบบอื่น ๆ ที่มีการใช้งาน ได้แก่ระบบของหอสมุดรัฐสภา และการปริวรรตอิงจากสัทอักษรสากล (Jacques 2012)
ตารางข้างล่างคืออักษรทิเบตกับระบบการถอดเป็นอักษรโรมันและการปริวรรตที่แตกต่างกันในแต่ละอักษร รายการข้างล่าง ได้แก่: ระบบการถอดอักษรแบบไวลี (W), พินอินทิเบต (TP), สัทอักษรซองคา (DP), ALA-LC Romanization (A) และ THL Simplified Phonetic Transcription (THL)
| อักษร | W | TP | DP | A | THL | อักษร | W | TP | DP | A | THL | อักษร | W | TP | DP | A | THL | อักษร | W | TP | DP | A | THL |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ཀ | ka | g | ka | ka | ka | ཁ | kha | k | kha | kha | kha | ག | ga* | k* | kha* | ga* | ga* | ང | nga | ng | nga | nga | nga |
| ཅ | ca | j | ca | ca | cha | ཆ | cha | q | cha | cha | cha | ཇ | ja* | q* | cha* | ja* | ja* | ཉ | nya | ny | nya | nya | nya |
| ཏ | ta | d | ta | ta | ta | ཐ | tha | t | tha | tha | ta | ད | da* | t* | tha* | da* | da* | ན | na | n | na | na | na |
| པ | pa | b | pa | pa | pa | ཕ | pha | p | pha | pha | pa | བ | ba* | p* | pha* | ba* | ba* | མ | ma | m | ma | ma | ma |
| ཙ | tsa | z | tsa | tsa | tsa | ཚ | tsha | c | tsha | tsha | tsa | ཛ | dza* | c* | tsha* | dza* | dza* | ཝ | wa | w | wa | wa | wa |
| ཞ | zha* | x* | sha* | zha* | zha* | ཟ | za* | s* | sa* | za* | za* | འ | 'a | - | a | 'a | a | ཡ | ya | y | ya | ya | ya |
| ར | ra | r | ra | ra | ra | ལ | la | l | la | la | la | ཤ | sha | x | sha | sha | sha | ས | sa | s | sa | sa | sa |
| ཧ | ha | h | ha | ha | ha | ཨ | a | a | a | a | a | ||||||||||||
| * – เฉพาะคำยืม | |||||||||||||||||||||||
ยูนิโคด
| ทิเบต Unicode.org chart (PDF) | ||||||||||||||||
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
| U+0F0x | ༀ | ༁ | ༂ | ༃ | ༄ | ༅ | ༆ | ༇ | ༈ | ༉ | ༊ | ་ | ༌ | ། | ༎ | ༏ |
| U+0F1x | ༐ | ༑ | ༒ | ༓ | ༔ | ༕ | ༖ | ༗ | ༘ | ༙ | ༚ | ༛ | ༜ | ༝ | ༞ | ༟ |
| U+0F2x | ༠ | ༡ | ༢ | ༣ | ༤ | ༥ | ༦ | ༧ | ༨ | ༩ | ༪ | ༫ | ༬ | ༭ | ༮ | ༯ |
| U+0F3x | ༰ | ༱ | ༲ | ༳ | ༴ | ༵ | ༶ | ༷ | ༸ | ༹ | ༺ | ༻ | ༼ | ༽ | ༾ | ༿ |
| U+0F4x | ཀ | ཁ | ག | གྷ | ང | ཅ | ཆ | ཇ | ཉ | ཊ | ཋ | ཌ | ཌྷ | ཎ | ཏ | |
| U+0F5x | ཐ | ད | དྷ | ན | པ | ཕ | བ | བྷ | མ | ཙ | ཚ | ཛ | ཛྷ | ཝ | ཞ | ཟ |
| U+0F6x | འ | ཡ | ར | ལ | ཤ | ཥ | ས | ཧ | ཨ | ཀྵ | ཪ | ཫ | ཬ | |||
| U+0F7x | ཱ | ི | ཱི | ུ | ཱུ | ྲྀ | ཷ | ླྀ | ཹ | ེ | ཻ | ོ | ཽ | ཾ | ཿ | |
| U+0F8x | ྀ | ཱྀ | ྂ | ྃ | ྄ | ྅ | ྆ | ྇ | ྈ | ྉ | ྊ | ྋ | ྌ | ྍ | ྎ | ྏ |
| U+0F9x | ྐ | ྑ | ྒ | ྒྷ | ྔ | ྕ | ྖ | ྗ | ྙ | ྚ | ྛ | ྜ | ྜྷ | ྞ | ྟ | |
| U+0FAx | ྠ | ྡ | ྡྷ | ྣ | ྤ | ྥ | ྦ | ྦྷ | ྨ | ྩ | ྪ | ྫ | ྫྷ | ྭ | ྮ | ྯ |
| U+0FBx | ྰ | ྱ | ྲ | ླ | ྴ | ྵ | ྶ | ྷ | ྸ | ྐྵ | ྺ | ྻ | ྼ | ྾ | ྿ | |
| U+0FCx | ࿀ | ࿁ | ࿂ | ࿃ | ࿄ | ࿅ | ࿆ | ࿇ | ࿈ | ࿉ | ࿊ | ࿋ | ࿌ | ࿎ | ࿏ | |
| U+0FDx | ࿐ | ࿑ | ࿒ | ࿓ | ࿔ | ࿕ | ࿖ | ࿗ | ࿘ | ࿙ | ࿚ | |||||
| U+0FEx | ||||||||||||||||
| U+0FFx | ||||||||||||||||
หมายเหตุ
- เช่น [1] [2]
อ้างอิง
- Daniels, Peter T. (January 2008). "Writing systems of major and minor languages". ใน Kachru, Braj B.; Kachru, Yamuna; Sridhar, S. N. (บ.ก.). Language in South Asia. pp. 285–308. doi:10.1017/CBO9780511619069.017. ISBN 978-0-521-78653-9.
- Masica, Colin (1993). The Indo-Aryan languages. p. 143.
- Chelliah, Shobhana Lakshmi (2011). A Grammar of Meithei. De Gruyter. p. 355. ISBN 9783110801118. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2023-04-13. สืบค้นเมื่อ 2023-03-19.
Meithei Mayek is part of the Tibetan group of scripts, which originated from the Gupta Brahmi script
- Singh, Harimohon Thounaojam (January 2011), The Evolution and Recent Development of the Meetei Mayek Script, Cambridge University Press India, p. 28
- Manzardo, Andrew E. "Impression Management and Economic Growth: The Case of the Thakalis of Dhaulagiri Zone" (PDF). Kailash: A Journal of Himalayan Studies. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2023-11-20. สืบค้นเมื่อ 2023-11-20.
- Karmācārya, Mādhavalāla (2001). Results of the Nepal German Project on High Mountain Archaeology: Ten documents from Mustang in the Nepali language (1667-1975 A.D.) (ภาษาอังกฤษ). VGH Wissenschaftsverlag. ISBN 978-3-88280-061-6.
- "The evolution of Tibetan typefaces: anatomy and historical development of Tibetan fonts". Institut National des Langues et Civilisations Orientales. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2024-11-29. สืบค้นเมื่อ 2025-03-27.
- Tibet: A Political History, p. 12. 1967. Tsepon W. D. Shakabpa. Yale University Press, New Haven and London.
- The White Annals, pp. 70–73. Gedun Choephel, translated by Samten Norboo. 1978. Tibetan Library and Archives, Dharamsala, H.P., India.
- Claude Arpi, Glimpses on the Tibet History, Dharamsala: Tibet Museum, 2016.
- William Woodville Rockhill, Annual Report of the Board of Regents of the Smithsonian Institution, p. 671, ที่กูเกิล หนังสือ, United States National Museum, page 671
- Berzin, Alexander. A Survey of Tibetan History - Reading Notes Taken by Alexander Berzin from Tsepon, W. D. Shakabpa, Tibet: A Political History. New Haven, Yale University Press, 1967: http://studybuddhism.com/web/en/archives/e-books/unpublished_manuscripts/survey_tibetan_history/chapter_1.html เก็บถาวร 2016-06-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน.
- Miller, Roy Andrew (1963). "Thon-mi Sambhoṭa and His Grammatical Treatises". Journal of the American Oriental Society. 83 (4): 485–502. doi:10.2307/597167. ISSN 0003-0279. JSTOR 597167.
- Zeisler, Bettina (2006). "Why Ladakhi must not be written – Being part of the Great Tradition Another kind of global thinking". ใน Anju Saxena; Lars Borin (บ.ก.). Lesser-Known Languages of South Asia. p. 178.
- Phuntsok, Thubten. བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་དོན་པདྨ་ར་གཱའི་ལྡེ་མིག "A General History of Tibet".
- Hill, Nathan W. (2005b). "Once more on the letter འ" (PDF). Linguistics of the Tibeto-Burman Area. 28 (2): 111–141. doi:10.32655/LTBA.28.2.04. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2022-06-16. สืบค้นเมื่อ 2022-06-01.; Hill, Nathan W. (2009). "Tibetan <ḥ-> as a plain initial and its place in Old Tibetan phonology" (PDF). Linguistics of the Tibeto-Burman Area. 32 (1): 115–140. doi:10.32655/LTBA.32.1.03. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2022-06-01. สืบค้นเมื่อ 2022-06-01.
- "ALA-LC Romanization of Tibetan script (PDF)" (PDF). Library of Congress. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2018-04-13. สืบค้นเมื่อ 2017-12-29.
ข้อมูล
- Asher, R. E. ed. The Encyclopedia of Language and Linguistics. Tarrytown, NY: Pergamon Press, 1994. 10 vol.
- Beyer, Stephan V. (1993). The Classical Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
- Chamberlain, Bradford Lynn. 2008. Script Selection for Tibetan-related Languages in Multiscriptal Environments. International Journal of the Sociology of Language 192:117–132.
- Csoma de Kőrös, Alexander. (1983). A Grammar of the Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
- Csoma de Kőrös, Alexander (1980–1982). Sanskrit-Tibetan-English Vocabulary. 2 vols. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
- Daniels, Peter T. and William Bright. The World's Writing Systems. New York: Oxford University Press, 1996.
- Das, Sarat Chandra: "The Sacred and Ornamental Characters of Tibet". Journal of the Asiatic Society of Bengal, vol. 57 (1888), pp. 41–48 and 9 plates.
- Das, Sarat Chandra. (1996). An Introduction to the Grammar of the Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Motilal Banarsidass.
- Jacques, Guillaume 2012. A new transcription system for Old and Classical Tibetan เก็บถาวร 2017-08-09 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, Linguistics of the Tibeto-Burman Area, 35.3:89-96.
- Jäschke, Heinrich August. (1989). Tibetan Grammar. Corrected by Sunil Gupta. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
แหล่งข้อมูลอื่น
- Tibetan Calligraphy เก็บถาวร 2013-01-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน—Online guide for writing Tibetan script.
- Elements of the Tibetan writing system.
- Unicode area U0F00-U0FFF, Tibetan script (162KB)
- Encoding Model of the Tibetan Script in the UCS
- Digital Tibetan เก็บถาวร 2017-07-10 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน—Online resource for the digitalization of Tibetan.
- Tibetan Scripts, Fonts & Related Issues—THDL articles on Unicode font issues; free cross-platform OpenType fonts—Unicode compatible.
- Free Tibetan Fonts Project
- Ancient Scripts: Tibetan
วิกิพีเดีย, วิกิ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, มือถือ, โทรศัพท์, แอนดรอยด์, ไอโอเอส, แอปเปิ้ล, สมาร์ทโฟน, พีซี, เว็บ, คอมพิวเตอร์, ข้อมูลเกี่ยวกับ อักษรทิเบต, อักษรทิเบต คืออะไร? อักษรทิเบต หมายความว่าอะไร?
ฝากคำตอบ
ต้องการเข้าร่วมการสนทนาหรือไม่?คุณสามารถร่วมเขียนได้!