ศาลาเฉลิมกรุง

โรงมหรสพหลวง ศาลาเฉลิมกรุง
Sala Chalermkrung Royal Theatre
ศาลาเฉลิมกรุง
ข้อมูลทั่วไป
ประเภท	โรงละคร/โรงภาพยนตร์
สถาปัตยกรรม	สถาปัตยกรรมสมัยใหม่ สถาปัตยกรรมร่วมสมัย
เมือง	เลขที่ 66 ถนนเจริญกรุง แขวงวังบูรพาภิรมย์ เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร
ประเทศ	ประเทศไทย
เริ่มสร้าง	1 กรกฎาคม พ.ศ. 2473 - พ.ศ. 2476
ปรับปรุง	พ.ศ. 2536
ค่าก่อสร้าง	9 ล้านบาท
ผู้สร้าง	พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
การออกแบบและการก่อสร้าง
สถาปนิก	หม่อมเจ้าสมัยเฉลิม กฤดากร บริษัทบางกอก
โบราณสถานที่ขึ้นทะเบียนโดยกรมศิลปากร
ชื่อที่ขึ้นทะเบียน	โรงภาพยนตร์ศาลาเฉลิมกรุง
เป็นส่วนหนึ่งของ	โบราณสถานในเขตกรุงเทพมหานคร
เลขอ้างอิง	0005584

ศาลาเฉลิมกรุง หรือชื่ออย่างเป็นทางการว่า โรงมหรสพหลวง ศาลาเฉลิมกรุง หรือเรียกสั้น ๆ ว่า เฉลิมกรุง เป็นโรงมหรสพหลวง ตั้งอยู่ริมถนนเจริญกรุง แขวงวังบูรพาภิรมย์ เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร ติดกับห้าง ดิโอลด์สยามพลาซ่า เดิมเป็นโรงภาพยนตร์ติดตั้งเครื่องปรับอากาศ ศาลาเฉลิมกรุงได้วางศิลาฤกษ์โดย พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2473 และเปิดฉายภาพยนตร์ครั้งแรกในปี พ.ศ. 2476 โดยมี มหาภัยใต้ทะเล เป็นภาพยนตร์ปฐมทัศน์

ภายหลังสร้างเสร็จ ศาลาเฉลิมกรุงได้ชื่อว่าเป็นโรงมหรสพแห่งแรกในเอเชียที่ติดตั้งเครื่องปรับอากาศ ซึ่งเป็นสิ่งทันสมัยในยุคนั้น เครื่องปรับอากาศที่นำมาใช้เป็นเครื่องปรับอากาศระบบ Chilled Water System ซึ่งเป็นระบบไอน้ำรุ่นแรกจากสหรัฐอเมริกา ซึ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงจากการใช้พัดลมทั่วไป

ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 พ.ศ. 2485-2488 (รัชกาลที่ 8) ใช้เป็นที่แสดงละครเวทีและดนตรี เนื่องจากไม่มีภาพยนตร์ฉาย ต่อมามีการปรับปรุงใหญ่โดย บริษัทเฉลิมกรุงมณีทัศน์ สามารถใช้ได้ทั้งฉายภาพยนตร์และการแสดงบนเวทีขนาดกว้างขวางกว่าเดิม ตั้งแต่ พ.ศ. 2536 ในนาม เฉลิมกรุงรอยัลเธียเตอร์ และการแสดงโขนจินตนฤมิตร

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ภาพยนตร์เป็นมหรสพและ การสื่อสารมวลชนที่มีบทบาทสำคัญยิ่ง สามารถเทียบได้กับการโทรทัศน์ในปัจจุบัน โรงภาพยนตร์ในสยามสมัยนั้นมีประมาณ 20 โรง กระจายอยู่ทั่วเขตพระนครและธนบุรี จัดฉายภาพยนตร์นำเข้าจากต่างประเทศ (มากกว่าครึ่งเป็นภาพยนตร์จากสหรัฐ หรือจาก ฮอลลีวู้ด)

สภาพโรงภาพยนตร์ตั้งแต่ก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครอง มีขนาดเล็กคล้ายโรงไม้ หลังคามุงสังกะสี จนกระทั่ง วันที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2473 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จพระราชดำเนินมาประกอบพิธีวางศิลาฤกษ์การก่อสร้างโรงภาพยนตร์ถาวรแห่งใหม่ที่โอ่อ่าทันสมัยเพื่อเป็นที่ระลึกการเฉลิมฉลองพระนครที่จะมีอายุครบ 150 ปี ใน พ.ศ. 2475 ขนาดจุผู้ชมได้มากกว่า 1,000 ที่นั่ง และเป็นโรงมหรสพแห่งแรกในเอเชียมีเครื่องปรับอากาศระบบไอน้ำ (chilled water system)

ตัวอาคารรูปสี่เหลี่ยมสูงแบบสมัยใหม่ ตั้งอยู่บริเวณหัวถนนเจริญกรุงตัดกับถนนตรีเพชร ออกแบบและควบคุมงานก่อสร้างโดยหม่อมเจ้าสมัยเฉลิม กฤดากร และ นารถ โพธิปราสาท เป็นวิศวกร สร้างโดยบริษัทบางกอก ภายในออกแบบตกแต่งเรียบง่าย ระหว่างตะวันตกผสมผสานกับไทย และได้รับพระราชทานนามว่า "ศาลาเฉลิมกรุง" เปิดฉายปฐมฤกษ์ด้วยหนังฝรั่งเสียงในฟิล์ม เรื่อง "มหาภัยใต้ทะเล" เมื่อวันที่ 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2476 มีรายงานว่าคนดูล้นหลามออกมาถีงถนนหน้าโรงจนรถรางยวดยานต่าง ๆ ติดขัดหยุดชะงักชั่วคราว

นอกจากฉายหนังฝรั่งตามปกติ หนังพูดของบริษัทภาพยนตร์เสียงศรีกรุง และ บริษัทไทยฟิล์ม (นำโดยพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธ์ยุคลและคณะ) เป็นโปรแกรมหนังไทยที่ได้รับความนิยมทุกเรื่อง

ช่วงสงครามมหาเอเซียบูรพา เปลี่ยนเป็นโรงละครเวที จนสงครามสงบแล้วระยะหนึ่ง จึงกลับมาฉายภาพยนตร์อีกครั้ง เริ่มด้วย "สุภาพบุรุษเสือไทย" หนังไทย 16 มม. พากย์สด เมื่อปลายเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2492 ทำรายได้มากกว่า 3 แสนบาท สูงสุดกว่าเรื่องใด ๆ ในเวลานั้น

บุคคลที่มีบทบาทสำคัญเป็นที่รู้จักทั่วไป คือ กายสิทธิ์ ตันติเวชกุล ผู้จัดการในช่วง พ.ศ. 2486 - 2515 รวมเวลานานถึง 29 ปี

ปัจจุบัน ยังคงเปิดดำเนินการในชื่อ "เฉลิมกรุงรอยัลเธียเตอร์" ด้วยการบริหารของบริษัทเฉลิมกรุงมณีทัศน์ จำกัด โดย มานิตย์ รัตนสุวรรณ และ นฤนล ล้อมทอง (ผู้จัดการ) ทำการปรับปรุงครั้งใหญ่ เมื่อ พ.ศ. 2535 โดยขยายเวทีพร้อมติดตั้งระบบไฮโดรลิกเลื่อนขึ้นลงได้และปรับที่นั่งเหลือราว 600 ที่ ยกระดับให้เป็นโรงมหรสพแห่งชาติ ระยะแรกจัดแสดงนาฏศิลป์ชั้นสูง "โขน" ผสมผสานเทคนิคทันสมัย รายการอื่น ๆ เช่น ละครเวที เรื่องแรกคือ "ศรอนงค์" (ซึ่งเคยแสดง ณ ที่แห่งนี้ โดยคณะละครของพระนางเธอลักษมีลาวัณ พระมเหสีในรัชกาลที่ 6) โดย อารีย์ นักดนตรี, "ศาลาเพลง" โดย นันทวัน สุวรรณปิยะศิริ, งานของมูลนิธิหนังไทยในพระอุปถัมภ์ของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ, งานรำลึกถึงมิตร ชัยบัญชา โดย ชมรมคนรักมิตร ฯลฯ ตลอดจนฉายภาพยนตร์และการแสดงมหรสพสำคัญในบางโอกาส ได้แก่ การฉายภาพยนตร์รอบปฐมทัศน์โลกเรื่อง สุริโยไท ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และพระบรมวงศานุวงศ์ เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรภาพยนตร์ เมื่อวันที่ 12 สิงหาคม พ.ศ. 2544 และในปี พ.ศ. 2554 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรภาพยนตร์เรื่อง ตำนานสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ภาค ๓ ยุทธนาวี ทั้งสองเรื่องเป็นผลงานกำกับของหม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม ยุคล

2476

• ความรักในเมืองไทย

2477

• ปู่โสมเฝ้าทรัพย์

2478

• พญาน้อยชมตลาด
• เมืองแม่หม้าย
• สัตตหีบ

2479

• กลัวเมีย
• แก่นกลาสี
• เลือดชาวนา

2480

• ผีตายซาก
• เพลงหวานใจ
• เลือดชนบท
• วิวาห์เที่ยงคืน
• หลอกเมีย

2481

• ตื่นเขย
• ถ่านไฟเก่า
• ในสวนรัก
• แม่สื่อสาว
• เลือดไทย
• วันเพ็ญ
• สนิมในใจ
• หวานใจนายเรือ
• อ้ายค่อม

2482

• ค่ายบางระจัน
• ใครผิดใครถูก
• ปิดทองหลังพระ
• ยอดมิ่ง เมียรัก
• ลูกทุ่ง

2483

• ชายสองโบสถ์
• ไม่เคยรัก
• สามปอยหลวง
• หนามยอกหนามบ่ง

2484

• ใจไทย
• พระเจ้าช้างเผือก

2485

• น้ำท่วมดีกว่าฝนแล้ง
• บ้านไร่นาเรา

2491

• ดอยรักดอยร้าง

2492

• ร่มฟ้าเวียงพิงค์
• สุภาพบุรุษเสือไทย

2493

• ชายใจเพ็ชร์
• นิทรา-สายัณห์
• พันท้ายนรสิงห์
• วังหลวงวังหลัง

2494

• ชั่วโมงมรณะ
• น้ำตาโจร
• พี่ชาย
• ลุ่มน้ำเจ้าพระยา
• อวสานเสือใบ

2495

• เจดีย์หัก
• พระเจ้ากรุงธนบุรี
• สามเกลอถ่ายหนัง
• สาวเกาะสมุย
• เสมาทองคำ

2496

• ตรางดวงใจ
• ทะเลทม
• ทะเลรัก
• ทาษรัก
• พรานนาวี
• เมียหลวง
• แม่เสือไพรวัลย์
• เสียงสาป

2497

• กังวานไพร
• กุลปราโมทย์
• คำสั่งคำสาป
• ชตารัก
• แผลเก่า
• มาตุภูมิ
• สามหัวใจ

2498

• ขุนโจรสามร้อยยอด
• ชั่วฟ้าดินสลาย
• ซนแต่สวย
• ทางเปลี่ยว
• ทาษเทวี
• ศรีสะใภ้
• สลัดดำ
• สุดที่รัก
• หญิงคนชั่ว
• หลีหวั่น

2499

• กาหลงรัง
• คลุมถุงชน
• คำอธิษฐานของดวงดาว
• ดอกฟ้าและโดมผู้จองหอง
• นักสืบพราน ตอน จำเลยไม่พูด
• บ้านทรายทอง
• โบตั๋น (2498)
• ปีศาจคะนองรัก
• มรสุมสวาท
• รักนิรันดร์
• เศรษฐีอนาถา
• สุดทางรัก
• สุดสายใจ
• เสน่ห์สาวฮ่องกง

2500

• กลิ่นยี่โถแดง
• กะล่อนทอง
• ชาติอาชาไนย
• ปักธงไชย
• ไปดาวพระศุกร์
• ยอดพิศวาส
• เล็บครุฑ
• ศรีปราชญ์
• สายโลหิต

2501

• การะเกด
• ชาติเสือ
• บุหงาสวรรค์
• ผาวิ่งชู้
• พล นิกร กิมหงวน ตอน เวทีถล่มและพิชิตเมีย
• มังกรแดง
• ยูงรำแพน
• สวรรค์มืด
• สวรรค์หาย

2502

• กล่อมกากี
• จ้าวนักเลง
• ชาติสมิง
• เชลยศักดิ์
• นางสิงห์เมืองเสือ
• ฝ่ามรสุม
• พล นิกร กิมหงวน ตะลุยฮาเร็ม
• แม่
• แม่นาคพระโขนง
• วนาลี
• ไอ้แก่น

2503

• กงกรรม
• ค่าน้ำนม
• ดวงชีวัน
• น้ำตาทมิฬ
• ผู้ยิ่งใหญ่ทั้งเก้า
• ยอดเดี่ยว
• ยอดพยศ
• ยอดมนุษย์
• สองฝั่งฟ้า
• สุดชีวิต
• เสือเฒ่า
• แสงสูรย์

2504

• คู่พิศวาส
• ดรรชนีนาง
• เด็ดดอกฟ้า
• บางปะกง
• พระเจ้าอชาตศัตรูกับพิมพิสารมหาราช
• พสุธาที่ข้ารัก
• แพรดำ
• มือโจร
• ยอดนักเลง
• อีก้อย

2505

• จอมใจเวียงฟ้า
• โจรแพรแดง
• ตะวันยอแสง
• ตุ๊กตาพเนจร
• บันทึกรักของพิมพ์ฉวี
• เมฆมรกต
• แม่ยอดสร้อย
• ยอดรัก
• วัยรุ่นวัยคนอง
• สิงห์เมืองชล

2506

• กัปตันเครียวฉลามเหล็ก
• จำเลยรัก
• ใจเดียว
• ใจเพชร
• ช่อเพชร
• ตะวันหลั่งเลือด
• นางกระต่ายป่า
• มังกรห้าเล็บ
• เสือเก่า
• เหยี่ยวดำ
• อวสานอินทรีแดง
• อำนาจมืด

2507

• คมแสนคม
• จ้าวพยัคฆ์
• ดวงตาสวรรค์
• ทับทิม
• พนาสวรรค์
• ภูตพิศวาส
• ร้อยป่า
• เล็บอินทรีย์
• สิงห์ล่าสิงห์
• หัวใจเถื่อน

2508

• 5 พยัคฆ์ร้าย
• เกียรติศักดิ์ทหารเสือ
• ใจฟ้า
• ชุมทางเขาชุมทอง
• เดือนร้าว
• ธนูทอง
• นางสาวโพระดก
• สาวเครือฟ้า
• สุภาพบุรุษนักเลง

2509

• กระเบนธง
• กาเหว่า
• เกิดเป็นหงส์
• งูผี
• เจ้าหญิงนกกระจาบ
• ชาติกระทิง
• นกแก้ว
• เพชรสีเลือด
• ลมหนาว
• วังไพร
• ศึกบางระจัน
• สามเกลอเจอล่องหน

2510

• 7 พระกาฬ
• 9 เสือ
• แก้วกาหลง
• ไทรโศก
• โนรี
• ผู้ชนะสิบทิศ ตอน บุเรงนองลั่นกลองรบ
• ผู้ชนะสิบทิศ ตอน บุเรงนองถล่มหงสาวดี
• พรายพิฆาต
• มนุษย์ทองคำ
• ล่าพยาบาท
• เหนือนักเลง

2511

• จั๊กจั่น
• ใจแก้ว
• ชาตินักสู้
• ดวงใจคนยาก
• ป้อมปืนตาพระยา
• ลูกชาติเสือ
• เลือดอาชาไนย
• สมบัติแม่น้ำแคว
• สาวบ้านแต้
• สีดา
• แสนพยศ

2512

• กินรี
• ดอนเจดีย์
• ดาวรุ่ง
• เด็กวัด
• ตาลเดี่ยว
• ทรชนเดนตาย
• น้องรัก
• นางกวัก
• เมืองแม่หม้าย
• ยอดคนจริง
• วิมานไฟ
• สมิงจ้าวท่า
• สายใจ

2513

• กิ่งแก้ว
• จอมโจรมเหศวร
• เจ้าสาว
• ชาติทองแดง
• ฟ้าคะนอง
• แม่ปิง
• เรารักกันไม่ได้
• วนาสวรรค์
• สองสิงห์จ้าวพยัคฆ์
• สิงห์สาวเสือ
• อยากดัง
• ไอ้ยอดทอง

2514

• แก้วสารพัดนึก
• โกรธกันทําไม
• คนใจเพชร
• จอมเจ้าชู้
• โฉมตรูภูธร
• นักบุญทรงกลด
• เพลงสวรรค์นางไพร
• มดตะนอย
• มนต์รักชาวไร่
• มนต์รักป่าซาง
• แม่ศรีไพร
• สุภาพบุรุษเสือใบ
• เหนือพญายม

2515

• 11 มม.
• กระท่อมปรีดา
• กำนันถึก
• ตามรักตามล่า
• พรุ่งนี้ฉันจะรักคุณ
• ยอดหญิง
• รักคืนเรือน
• ริมฝั่งแม่ระมิงค์
• ลูกชู้
• ลูกสาวนายพล
• วังบัวบาน
• สวนสน

2516

• 2 ชาติสมิง
• แก้วกลางนา
• คนองกรุง
• จ้าวทุ่ง
• ทางสายใหม่
• ท่าเตียน
• น้ำเซาะทราย
• ผาเวียงทอง
• ไผ่ล้อมรัก
• ไม้ป่า
• ไม่มีสวรรค์สำหรับคุณ
• แรงรัก
• หนึ่งในดวงใจ
• หัวใจหิน
• อะไรกันนักหนา

2517

• 4 สีทีเด็ด
• เจ้าดวงดอกไม้
• ตะวันรอนที่หนองหาร
• นางร้อยชื่อ
• ประทีปอธิษฐาน
• พ่อจอมโวย
• ไม่รักไม่สน
• รักครั้งแรก
• สามปอยหลวง
• หนุมานพบ 7 ยอดมนุษย์
• อย่ารักฉัน
• อาถรรพณ์สวาท

2518

• คำมั่นสัญญา
• คุณครูคนใหม่
• แค้น
• เทพบุตร
• ป่าทรายทอง
• ฟ้าเปลี่ยนสี
• แม่สาย
• เศรษฐีรัก
• สมิหรา

2519

• กามเทพเล่นกล
• คนบาป
• คมกุหลาบ
• จระเข้ฟาดหาง
• ช่องว่างระหว่างหัวใจ
• ชะตาชีวิต
• ชาติอาชาไนย
• ดรรชนีไฉไล
• ทมิฬดง
• ท้องนาสะเทือน
• น้ำตาหยดสุดท้าย
• แม่ม่ายใจถึง
• ลูกเมียเช่า
• สามหัวใจ
• อ้อมอกพ่อ

• ศาลาเฉลิมไทย

• ศ.ดร.สุรพล วิรุฬห์รักษ์, นาฎยศิลป์รัชกาลที่ 9, สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย , 2549.

• ฉัตรภูมิ, ธนาทิพ (2547). ตำนานโรงหนัง. เวลาดี. ISBN 974-9659-11-2.

• เว็บไซต์ศาลาเฉลิมกรุง
• บันทึกวัฒนธรรม: ศาลาเฉลิมกรุง...โรงมหรสพหลวง เก็บถาวร 2007-03-12 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• โขน ศาลาเฉลิมกรุง เก็บถาวร 2007-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

13°44′48″N 100°30′0″E / 13.74667°N 100.50000°E / 13.74667; 100.50000