ภาษาลาว

ภาษาลาว (ลาว: ລາວ, [láːw] หรือ ພາສາລາວ, [pʰáː.sǎː láːw]) เป็นภาษาตระกูลขร้า-ไทของชาวลาว โดยมีผู้พูดในประเทศลาว ซึ่งมีสถานะเป็นภาษาทางการของประชากรประมาณ 7 ล้านคน และในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยที่มีผู้พูดประมาณ 23 ล้านคน ซึ่งส่วนใหญ่เรียกเป็นภาษาอีสาน ภาษาลาวเป็นภาษากลางของพลเมืองในประเทศลาวที่มีภาษาอื่น ๆ ประมาณ 90 ภาษา โดยภาษาส่วนใหญ่ไม่มีความเกี่ยวโยงกับภาษานี้

ภาษาลาว
ພາສາລາວ
ออกเสียง	pʰáː.sǎː láːw
ประเทศที่มีการพูด	ลาว ไทย (ภาคอีสาน) กัมพูชา (สตึงแตรง, พระวิหาร และรัตนคีรี) พม่า (เชียงลาบ)
ชาติพันธุ์	ชาวลาว ชาวอีสาน
จำนวนผู้พูด	30 ล้านคน  (ไม่พบวันที่)
ตระกูลภาษา	ขร้า-ไท ไท ไทตะวันตกเฉียงใต้ ลาว–ผู้ไท ภาษาลาว
ภาษาถิ่น	ลาวเหนือ (ลาวหลวงพระบาง) ลาวตะวันออกเฉียงเหนือ ลาวกลาง (พวน) ลาวใต้ ลาวตะวันตก
ระบบการเขียน	อักษรลาวในประเทศลาว อักษรไทยในประเทศไทย อักษรเบรลล์ไทยและลาว
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	ลาว อาเซียน
ภาษาชนกลุ่มน้อยที่รับรองใน	ไทย  กัมพูชา
ผู้วางระเบียบ	สถาบันค้นคว้าวิทยาศาสตร์การศึกษา กระทรวงศึกษาธิการและกีฬา และ สถาบันสังคมศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยแห่งชาติลาว
รหัสภาษา
ISO 639-1	lo
ISO 639-2	lao
ISO 639-3	อย่างใดอย่างหนึ่ง: lao – ภาษาลาว tts – ภาษาอีสาน
Linguasphere	47-AAA-c
บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด

ผู้พูดภาษาลาว

ภาษาลาวเป็นภาษาที่มีวรรณยุกต์และแยกหน่วยคำเหมือนกับภาษาตระกูลขร้า-ไทอื่น ๆ และภาษาจีนกับภาษาเวียดนาม ภาษานี้สามารถเข้าใจระหว่างกันกับภาษาไทยและภาษาอีสาน ซึ่งอยู่ในกลุ่มภาษาไทตะวันตกเฉียงใต้เช่นกัน จนถึงขั้นที่ว่าผู้พูดสามารถสื่อสารระหว่างกันได้ ภาษาเหล่านี้เขียนด้วยอักษรที่ต่างกันแต่มีความคล้ายคลึงทางภาษาและก่อให้เกิดความต่อเนื่องของภาษา

ถึงแม้ว่าภาษาลาวยังไม่มีรูปแบบมาตรฐานก็ตาม ในช่วงครึ่งหลังของคริสต์ศตวรรษที่ 20 สำเนียงเวียงจันทน์กลายเป็นรูปแบบมาตรฐานโดยพฤตินัยในประเทศลาว และสำเนียงร้อยเอ็ด-ขอนแก่นกลายเป็นรูปแบบมาตรฐานโดยพฤตินัยในภาคอีสาน

การจำแนก

ขร้า-ไท	กลุ่มภาษาไหล กลุ่มภาษากำ-สุย กลุ่มภาษาขร้า ภาษาเบ  กลุ่มภาษาไท  กลุ่มภาษาไทเหนือ กลุ่มภาษาไทกลาง กลุ่มภาษาไทตะวันตกเฉียงใต้ กลุ่มภาษาไทตะวันตกเฉียงเหนือ ภาษาคำตี้ ภาษาไทลื้อ ภาษาไทใหญ่ อื่น ๆ กลุ่มภาษาเชียงแสน ภาษาไทยถิ่นเหนือ ภาษาสุโขทัย ภาษาไทย ภาษาไทยถิ่นใต้ กลุ่มภาษาลาว‑ผู้ไท ภาษาญ้อ ภาษาผู้ไท ภาษาลาว (ภาษาอีสาน)

สำเนียงภาษาถิ่น

สำเนียงภาษาถิ่นของภาษาลาวสามารถแบ่งได้ 6 สำเนียงใหญ่ คือ:

1. ภาษาลาวเวียงจันทน์ (เวียงจันทน์, แขวงบอลิคำไซ; จังหวัดชัยภูมิ, จังหวัดหนองคาย, จังหวัดบึงกาฬ, จังหวัดหนองบัวลำภู, และบางส่วนของจังหวัดขอนแก่น,จังหวัดอุดรธานี,จังหวัดกาฬสินธุ์)
2. ภาษาลาวเหนือ (แขวงหลวงพระบาง, แขวงไชยบุรี, แขวงอุดมไซ, แขวงหลวงน้ำทา,แขวงบ่อแก้ว; จังหวัดเลย และบางส่วนของจังหวัดอุตรดิตถ์,จังหวัดพิษณุโลก , จังหวัดเพชรบูรณ์ , จังหวัดขอนแก่น , จังหวัดชัยภูมิ , จังหวัดหนองคาย , จังหวัดอุดรธานี )
3. ภาษาลาวตะวันออกเฉียงเหนือ (แขวงเชียงขวาง, แขวงหัวพัน บางส่วนของจังหวัดอุดรธานี,จังหวัดสกลนคร)
4. ภาษาลาวกลาง (แขวงคำม่วน, แขวงสุวรรณเขต; จังหวัดสกลนคร, จังหวัดนครพนม, จังหวัดมุกดาหาร และบางส่วนของจังหวัดบึงกาฬ)
5. ภาษาลาวใต้ (แขวงจำปาศักดิ์, แขวงสาละวัน, แขวงเซกอง, แขวงอัตตะปือ; จังหวัดสตึงแตรง; จังหวัดอุบลราชธานี, จังหวัดศรีสะเกษ, จังหวัดยโสธร, จังหวัดอำนาจเจริญ และบางส่วนของจังหวัดสุรินทร์)
6. ภาษาลาวร้อยเอ็ดหรือภาษาอีสาน (ไม่มีใช้ในประเทศลาว) จังหวัดร้อยเอ็ด, จังหวัดขอนแก่น, จังหวัดมหาสารคาม, จังหวัดกาฬสินธุ์, จังหวัดอุดรธานี, จังหวัดบุรีรัมย์ และบางส่วนของจังหวัดหนองคาย, จังหวัดสุรินทร์, จังหวัดนครราชสีมา)

ทางการประเทศลาวไม่ได้กำหนดให้สำเนียงถิ่นใดเป็นสำเนียงภาษากลาง แต่การใช้ภาษาลาวอย่างเป็นทางการ เช่น ทางสถานีโทรทัศน์แห่งประเทศลาว สถานีวิทยุแห่งประเทศลาว จะใช้สำเนียงเวียงจันทน์ซึ่งเป็นสำเนียงของคนเมืองหลวง สามารถเข้าใจกันได้ทั่วประเทศ การเรียนภาษาลาวในประเทศลาวนั้น รัฐบาลลาวไม่ได้บังคับให้ใช้สำเนียงเวียงจันทน์ แต่ให้สามารถใช้สำเนียงท้องถิ่นต่าง ๆ ได้ แต่การเรียนภาษาลาวสำหรับชาวต่างประเทศ รัฐบาลลาวแนะนำให้ใช้สำเนียงเวียงจันทน์ ฉะนั้นประชาชนในประเทศลาวจึงพูดอ่านภาษาลาวเป็นสำเนียงท้องถิ่นของตน แต่ประชาชนก็สามารถฟังเข้าใจได้ทุกสำเนียงทั่วประเทศ แม้จะพูดภาษาต่างสำเนียงกันก็ตาม

ส่วนในประเทศลาว นอกจากสำเนียงถิ่นใหญ่แล้วยังมีสำเนียงแตกออกไปอีกหลายสำเนียงย่อย เช่น ภาษาลาวใต้ถิ่นสาละวัน ภาษาลาวกลางถิ่นสุวรรณเขต สำเนียงย่อยถิ่นเมืองอาดสะพังทอง ถิ่นเมืองจำพอน ภาษาเวียงจันทน์ถิ่นเมืองปากงึม ฯลฯ นอกจากนี้ยังมีผู้พูดภาษาลาวใต้ถิ่นจำปาศักดิ์ในจังหวัดพระวิหาร สตึงแตรง และรัตนคีรีของประเทศกัมพูชาด้วย

ในประเทศไทยจะพบภาษาลาวถิ่นอีสาน หรือถิ่นร้อยแก่นสารสินในฐานะภาษากลาง โดยสื่อส่วนใหญ่จะมาจากภาษาลาวถิ่นนี้

ระบบเสียง

พยัญชนะ

พยัญชนะต้น

พยัญชนะต้นภาษาลาวสำเนียงเวียงจันทน์มี 20 เสียงดังนี้

		ริมฝีปาก	ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
เสียงนาสิก		[m] ມ, ໝ	[n] ນ, ໜ	[ɲ] ຍ, ຫຍ	[ŋ] ງ
เสียงกัก	ก้อง	[b] ບ	[d] ດ
	ไม่ก้อง ไม่มีลม	[p] ປ	[t] ຕ	[tɕ] ຈ	[k] ກ	[ʔ]* ອ
	ไม่ก้อง มีลม	[pʰ] ຜ, ພ	[tʰ] ຖ, ທ		[kʰ] ຂ, ຄ
เสียงเสียดแทรก		[f] ຝ, ຟ	[s] ສ, ຊ			[h] ຫ, ຮ
เสียงเปิด		[ʋ] ວ	[l] ລ, ຫຼ	[j] ຢ

* ອ /ʔ/ ที่เป็นพยัญชนะต้นหมายถึงเสียงเงียบ ดังนั้นจึงถูกพิจารณาว่าเป็นเสียงกัก เส้นเสียง

- ຣ ไม่ค่อยมีปรากฏใช้เป็นทางการ ออกเสียงเหมือน ລ ทั้งนี้ยังใช้แทนเสียง ຮ ได้ และ ຍกับຢออกเสียงไม่เหมือนกัน ຍ=ญ(นาสิก) ຢ=ย

พยัญชนะต้นภาษาลาวสำเนียงขอนแก่นมี 20 เสียงดังนี้

		ริมฝีปาก	ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
เสียงนาสิก		[m] ม	[n] น	[ɲ] ญ	[ŋ] ง
เสียงกัก	ก้อง	[b] บ	[d] ด
	ไม่ก้อง ไม่มีลม	[p] ป	[t] ต	[tɕ] จ	[k] ก	[ʔ]* อ
	ไม่ก้อง มีลม	[pʰ] ผ, พ	[tʰ] ถ, ท		[kʰ] ข, ค
เสียงเสียดแทรก		[f] ฝ, ฟ	[s] ซ, ส			[h] ห, ฮ
เสียงเปิด			[l] ล	[j] ย	[w] ว

* อ /ʔ/ ที่เป็นพยัญชนะต้นหมายถึงเสียงเงียบ ดังนั้นจึงถูกพิจารณาว่าเป็นเสียงกัก เส้นเสียง

พยัญชนะสะกด

พยัญนะสะกดในภาษาลาวสําเนียงเวียงจันทน์มีดังนี้

	ริมฝีปาก ทั้งสอง	ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
เสียงนาสิก	[m] ມ	[n] ນ		[ŋ] ງ
เสียงกัก	[p̚] ບ	[t̚] ດ		[k̚] ກ	[ʔ]* -
เสียงเปิด	[w] ວ		[j] ຍ

* เสียงกัก เส้นเสียง จะปรากฏเฉพาะหลังสระเสียงสั้นเมื่อไม่มีพยัญชนะสะกด

พยัญนะสะกดในภาษาลาวสําเนียงขอนแก่นมีดังนี้

	ริมฝีปาก ทั้งสอง	ปุ่มเหงือก	เพดานแข็ง	เพดานอ่อน	เส้นเสียง
เสียงนาสิก	[m] ม	[n] น		[ŋ] ง
เสียงกัก	[p̚] บ	[t̚] ด		[k̚] ก	[ʔ]* -
เสียงเปิด	[w] ว		[j] ย

* เสียงกัก เส้นเสียง จะปรากฏเฉพาะหลังสระเสียงสั้นเมื่อไม่มีพยัญชนะสะกด

สระ

เสียงสระในภาษาลาวซึ่งคล้ายคลึงกับเสียงสระภาษาไทยแบ่งออกเป็น 3 ชนิดคือ สระเดี่ยว สระประสม และสระเกิน สะกดด้วยรูปสระพื้นฐานหนึ่งตัวหรือหลายตัวร่วมกัน

สระเดี่ยว หรือ สระแท้ คือสระที่เกิดจากฐานเพียงฐานเดียว มีทั้งสิ้น 18 เสียง

	ลิ้นส่วนหน้า		ลิ้นส่วนกลาง		ลิ้นส่วนหลัง
	ปากเหยียด		ปากเหยียด		ปากห่อ
	สั้น	ยาว	สั้น	ยาว	สั้น	ยาว
ลิ้นยกสูง	/i/ xິ	/iː/ xີ	/ɯ/ xຶ	/ɯː/ xື	/u/ xຸ	/uː/ xູ
ลิ้นกึ่งสูง	/e/ ເxະ, ເxັx	/eː/ ເx	/ɤ/ ເxິ	/ɤː/ ເxີ	/o/ ໂxະ, xົx	/oː/ ໂx
ลิ้นกึ่งต่ำ	/ɛ/ ແxະ, ແxັx	/ɛː/ ແx			/ɔ/ ເxາະ, xັອx	/ɔː/ xໍ, xອx
ลิ้นลดต่ำ			/a/ xະ, xັx	/aː/ xາ

สระประสม คือสระที่เกิดจากสระเดี่ยวสองเสียงมาประสมกัน เกิดการเลื่อนของลิ้นในระดับสูงลดลงสู่ระดับต่ำ ดังนั้นจึงสามารถเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า "สระเลื่อน" มี 3 เสียงดังนี้

• ເxຍ /ia/ (มีตัวสะกด: xຽx) ประสมจากสระ อี และ อา
• ເxືອ /ɯa/ ประสมจากสระ อือ และ อา
• xົວ /ua/ (มีตัวสะกด: xວx) ประสมจากสระ อู และ อา

เสียงวรรณยุกต์

ภาษาลาวเวียงจันทน์มีระดับเสียงวรรณยุกต์ 6 ระดับ: Low (เอก), Mid (สามัญ), High (ตรี), Rising (จัตวา), Falling (โท) และ Mid-Fall (โทต่ำ) ระดับเสียงอาจจะแตกต่างกัน ไปตามชนพื้นเมืองของผู้พูดและที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ เช่น ชาวหลวงพระบางจะใช้ ระดับเสียงวรรณยุกต์ 5 ระดับ คือ

• กลางต่ำลงขึ้น
• ต่ำขึ้น
• กลางระดับ
• สูงขึ้น
• กลางขึ้น

วรรณยุกต์		สัทอักษรสากล	ตัวอย่าง
ไทย	อังกฤษ		อักษรลาว	รูปปริวรรต	สัทอักษรสากล	เทียบเสียงไทย (โดยประมาณเท่านั้น)	ความหมาย
เอก	low	/◌̀/ [˨˩] หรือ [˩]	ກາ	กา	/kàː/	ก่า	กา, นกกา
จัตวา	rising	/◌̌/ [˨˦] หรือ [˨˩˦]	ຂາ	ขา	/kʰǎː/	ขา	ขา, อวัยวะใช้เดิน
สามัญ	mid	/◌̄/ [˧]	ຂ່າ, ຄ່າ	ข่า, ค่า	/kʰāː/	คา	ข่า (หัวข่า), ค่า (คุณค่า)
โทต่ำ	mid-fall	/◌᷆/ [˧˩]	ຂ້າ	ข้า	/kʰa᷆ː/ หรือ /kʰȁː/	ข่า, ข้า	ข้า (สรรพนาม), ฆ่า, ข้าทาส
ตรี	high	/◌́/ [˦˥] หรือ [˥]	ຄາ	คา	/kʰáː/	ค้า	คา (คาที่), หญ้าคา
โท	falling	/◌̂/ [˦˩] หรือ [˥˨]	ຄ້າ	ค้า	/kʰâː/	ค่า	ค้า, ค้าขาย

ตัวอักษร

ภาษาลาวมีตัวอักษรที่ใช้เขียนอยู่สองแบบ คือ อักษรลาว ใช้เขียนเรื่องคดีทางโลกทั่วไป ปัจจุบันรัฐบาลลาวได้ปรับปรุงอักษรลาวเดิมให้ใช้เป็นอักษรทางการ (ในภาคอีสานของไทยยังคงใช้อยู่บ้างในเอกสารโบราณ เรียกชื่อว่า อักษรไทน้อย) ส่วนในปัจจุบันภาษาลาวในภาคอีสาน (ภาษาอีสาน) ใช้อักษรไทยในการเขียนเช่น บ่, ฮู้, เด้อ, แม่น, หญัง (มักเขียนเป็น หยัง)

ตัวอย่างคำศัพท์

• ຂອບໃຈຫຼາຍ ໆ ເດີ້ (ขอบ ใจ หลาย ๆ เด้อ, [kɔ᷆ːp tɕàj lǎːj lǎːj dɤ̂ː]) ขอบคุณมาก ๆ ครับ/ค่ะ
• ຂ້ານ້ອຍເຮັດບໍ່ໄດ້ດອກ (ข้า น้อย เฮ็ด บ่ ได้ ดอก, [kʰa᷆ː nɔ̂ːj hēt bɔ̄ː dâj dɔ᷆ːk]) กระผม/ดิฉันทำไม่ได้หรอก
• ໄຂປະຕູໃຫ້ແດ່ (ไข ปะตู ให้ แด่, [kʰǎj pā.tùː ha᷆j dɛ̄ː]) เปิดประตูให้หน่อย
• ສະບາຍດີ (สะบายดี, [sā.bàːj dìː]) สวัสดี

อ้างอิง

1. "Lao (Laotien)". Inalco. 20 January 2017. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 December 2018. สืบค้นเมื่อ 17 October 2018.
2. "Languages of ASEAN". เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 May 2019. สืบค้นเมื่อ 7 August 2017.
3. "Lao". About World Languages. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-12-27. สืบค้นเมื่อ 2016-05-25.
4. "Lao". Ethnologue (ภาษาอังกฤษ). เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-11-27. สืบค้นเมื่อ 2020-12-19.
5. "Ausbau and Abstand languages". Ccat.sas.upenn.edu. 1995-01-20. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-10-17. สืบค้นเมื่อ 2012-07-08.
6. Hays, Jeffrey. "LAO LANGUAGE: DIALECTS, GRAMMAR, NAMES, WRITING, PROVERBS AND INSULTS | Facts and Details". factsanddetails.com (ภาษาอังกฤษ). เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-03-02. สืบค้นเมื่อ 2020-12-19.

อ่านเพิ่ม

• Lew, Sigrid. 2013. "A linguistic analysis of the Lao writing system and its suitability for minority language orthographies".
• ANSI Z39.35-1979, System for the Romanization of Lao, Khmer, and Pali, ISBN 0-88738-968-6.
• Hoshino, Tatsuo and Marcus, Russel. (1989). Lao for Beginners: An Introduction to the Spoken and Written Language of Laos. Tuttle Publishing. ISBN 0-8048-1629-8.
• Enfield, N. J. (2007). A Grammar of Lao. Berlin and New York: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-018588-1.
• Cummings, Joe. (2002). Lao Phrasebook: A Language Survival Kit. Lonely Planet. ISBN 1-74059-168-2.
• Mollerup, Asger. Thai–Isan–Lao Phrasebook. White Lotus, Bangkok, 2001. ISBN 974-7534-88-6.
• Kerr, Allen. (1994). Lao–English Dictionary. White Lotus. ISBN 974-8495-69-8.
• Simmala, Buasawan and Benjawan Poomsan Becker (2003), Lao for Beginners. Paiboon Publishing. ISBN 1-887521-28-3
• สีเวียงแขก กอนนิวง (1999). หนังสือคู่มือเรียนภาษาลาวง่ายๆ เวียงจันทน์ : สำนักพิมพ์และจำหน่ายหนังสือแห่งรัฐ

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี ในภาษาลาว

วิกิท่องเที่ยว มีหนังสือรวมวลีสำหรับ ภาษาลาว

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ ภาษาลาว

• เว็บไซต์เกี่ยวกับภาษาและวัฒนธรรมของลาว เก็บถาวร 2021-02-25 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ยูนิโคด: Lao
• Omniglot: อักษรลาว (ในภาษาอังกฤษ)
• Lao True Type Fonts