พระแม่คงคา

ในศาสนาฮินดูนั้น แม่น้ำคงคาถือว่ามีความศักดิ์สิทธิ์ และมีรูปเป็นเทวีพระนามว่า พระแม่คงคา (สันสกฤต: गङ्गा Gaṅgā) พระนางได้รับการเคารพบูชาในศาสนาฮินดู ที่ซึ่งมีความเชื่อว่าการลงอาบน้ำในแม่น้ำคงคาจะเป็นการคลายบาปและช่วยหนุนไปสู่โมกษะ และเชื่อกันว่าน้ำในแม่น้ำคงคานั้นบริสุทธิ์มาก ผู้แสวงบุญที่เดินทางมานิยมนำเถ้าอัฐิของญาติผู้ล่วงลับมาลอยในแม่น้ำ เชื่อกันว่าจะช่วยนำพาดวงวิญญาณ ไปสู่โมกษะ เรื่องราวของพระนางพบได้ทั้งในฤคเวทและปุราณะต่าง ๆ

พระแม่คงคา
บุคลาธิษฐานของแม่น้ำคงคา เทวีแห่งสายน้ำและความบริสุทธิ์
จิตรกรรม พระแม่คงคาทรงเทพพาหนะ คือ ปลา ศิลปะไทยประยุกต์ โดยอาจารย์สนั่น ศิลากรณ์ ภาพประกอบหนังสือ เทวกำเนิด ของพระยาสัจจาภิรมย์ (สรวง ศรีเพ็ญ)
ชื่ออื่น	ภาคีรถี ศิวะปรียา ชหนวี นิติกา มณฑากินี
ส่วนเกี่ยวข้อง	พระเทวี พระเทวีแห่งธาตุน้ำ โยคินี พระแม่พานาอี
มนตร์	โอม ศรี คังคาไย นะมะ
อาวุธ	หม้อปูรณฆฏะ
สัญลักษณ์	แม่น้ำคงคา
พาหนะ	มกร ( จระเข้ และ ปลา ในศิลปะไทย )
เทศกาล	คังคาทศหรา คงคาชยันตี นวราตรี เทศกาลลอยกระทง พระราชพิธีตรียัมปวาย(แห่นางดาน)
ข้อมูลส่วนบุคคล
คู่ครอง	พระเจ้าศานตนุ (ในภาคมนุษย์) พระศิวะ (ในบางพระคัมภีร์ ในภาคพระเทวี)
บุตร - ธิดา	ภีษมะ และบุตรชายทั้งเจ็ดจากพระเจ้าศานตนุ
บิดา-มารดา	พระหิมาวัต และ นางไมนาวตี (ในบางพระคัมภีร์)
พี่น้อง	พระอุมาภควดี, ไมนกะ (ในบางพระคัมภีร์)

ศาสนสถานสำคัญของฮินดูหลายแห่งตั้งอยู่ริมแม่น้ำคงคา ตั้งแต่ที่ คงโคตริ, หฤทวาร, ปรยาคราช, พาราณสี และกาลีฆัตในกัลกัตตา นอกจากการเคารพบูชาในศาสนาฮินดูแล้ว ในประเทศไทยยังมีเทศกาลลอยกระทงที่ซึ่งมีการลอยกระทงบนทางน้ำไหลเพื่อระลึกถึงพระพุทธคุณและพระแม่คงคา เพื่อเป็นการสร้างบุญและล้างความชั่วร้ายตามความเชื่อว่าให้ลอยไปกับสายน้ำ

ประติมานวิทยา

ในรูปเคารพพระแม่คงคาเป็นสตรีท่าทางใจดีมีผิวพระวรกายอ่อน ประทับบนจระเข้ ในพระหัตถ์ทรงดอกบัวในหัตถ์หนึ่ง และพิณอินเดียในอีกหัตถ์หนึ่ง หากเป็นรูปสี่พระหัตถ์อาจทรงหม้อกลัศ หรือหม้อใส่น้ำอมฤต, ประคำ, ดอกบัว, ศิวลึงค์, ตรีศูล หรือทรงวรทมุทราหรือมุทราอื่นขึ้นอยู่กับศิลปะ

ในศิลปะของเบงกอล มักแสดงพระองค์ทรงสังข์, จักร, ดอกบัว และทรงอภัยมุทรา พร้อมมั้งเทน้ำมนตร์จากหม้อกลัศ

พระวาหนะ

ใน พรหมไววรรตปุราณะ พระแม่คงคานิยมสร้างรูปเคียงกับพระวาหนะ (พาหนะ) ของพระองค์คือมกร หรือสิ่งมีชีวิตคล้ายมังกรในศาสนาฮินดู ลักษณะการใช้มกรเปนพระวาหนะนี้ได้รับการตีความอย่างหลากหลาย บ้างว่าเป็นตัวแทนของความฉลาดเฉลียว การเอาชนะความดุร้าย เป็นต้น

ในคติความเชื่อต่าง ๆ

พระแม่คงคาทรงเป็นที่นิยมได้รับการบูชาอย่างมากในประเทศเนปาล โดยทรงได้รับการบูชาควบคู่กับพระแม่ยมุนา เทวรูปที่มีชื่อเสียงของพระนางคือองค์ที่ประดิษฐาน ณ จตุรัสพระราชวังปาฏัน และโคกรรณมหาเทวมนเทียร (Gokarna Mahadev Temple) ในนครกาฐมาณฑุ

ในประเทศศรีลังกา ทรงได้รับการบูชาร่วมกับเทวดาในศาสนาฮินดูองค์อื่น ๆ ในฐานะผู้รักษาพระพุทธศาสนา เทวรูปที่มีชื่อเสียงของพระนางคือที่เกลณียราชมหาวิหาร (Kelaniya Raja Maha Vihara)

ในศาสนาฮินดูแบบบาหลี พระนางได้รับการบูชาร่วมกับพระแม่ดานู นอกจากนี้ยังเป็นที่รู้จักในฐานะมารดาของภีษมะในมหาภารตะ มีโบสถ์พราหมณ์หลายแห่งที่สร้างอุทิศถวายพระนาง เช่น ตีร์ตากังกา, ปูราตามันมุมบุลกันดาซารี (Pura Taman Mumbul Sangeh) และ โกงโจปูราตามันกันดาซารี (Kongco Pura Taman Gandasari)

ทะเลสาบคังคาตลโอ ในประเทศมอริเชียสเป็นโบสถ์พราหมณ์อีกแห่งที่อุทิศถวายพระนางและได้มีการอัญเชิญน้ำจากแม่น้ำคงคามาผสมในทะเลสาบ และได้ทำพิธีเทวาภิเษกและเปลี่ยนชื่อเป็น ทะเลสาบคังคาตลโอ

พระแม่คงคาได้รับการบูชาร่วมกับ พระอิศวร, พระภูมิเทวี, พระอาทิตย์ และ พระจันทร์ ในพระราชพิธีตรียัมพวาย ตรีปวายและแห่นางดานของศาสนาฮินดูในประเทศไทย โดยทั่วไปพระนางได้รับการสักการะบูชาร่วมกับพระแม่ธรณีของพุทธศาสนานิกายเถรวาทและแม่พระโพสพของศาสนาผี. สระศักดิ์สิทธิ์ทั้งสี่ของจังหวัดสุพรรณบุรีเป็นตัวแทนของน้ำศักดิ์สิทธิ์ของพระนางที่ใช้พิธีกรรมต่างๆของไทย

ในประเทศกัมพูชาพระนางเป็นที่รู้จักและได้รับการบูชาตั้งแต่ในสมัยจักรวรรดิเขมร โดยเทวรูปที่มีชื่อเสียงของพระนาง คือ เทวรูป พระอุมาคงคาปติศวร (อังกฤษ: Uma-Gangapatisvarar:เขมร: ព្រះឧមាគង្គាបតិស្វរ),ในฐานะชายาของพระศิวะร่วมกับพระปารวตี ที่สำคัญเช่นปราสาทบากอง, และหน้าบันของปราสาทธมมานนท์ เป็นต้น

อ้างอิง

1. https://th.wikisource.org/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B1%E0%B8%8A%E0%B8%99%E0%B8%B5:%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A7%E0%B8%81%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%94_-_%E0%B8%AA%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%87_%E0%B8%A8%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B9%87%E0%B8%8D_-_%E0%B9%92%E0%B9%95%E0%B9%90%E0%B9%92.pdf
2. Hawley, John Stratton; Wulff, Donna Marie (1984). The Divine Consort: Rādhā and the Goddesses of India (ภาษาอังกฤษ). Motilal Banarsidass Publishing House. ISBN 978-0-89581-441-8.
3. Wangu, Madhu Bazaz (2003). Images of Indian Goddesses: Myths, Meanings, and Models (ภาษาอังกฤษ). Abhinav Publications. ISBN 978-81-7017-416-5.
4. Sivaramamurti, C. (1976). Gaṅgā (ภาษาอังกฤษ). Orient Longman. ISBN 978-0-86125-084-4.
5. "Statue of the River Goddess Ganga in Royal Palace in Patan, Kathmandu Valley, Nepal Stock Photo - Image of Nepalese, Asian: 89398650". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 22 มิถุนายน 2020. สืบค้นเมื่อ 14 พฤษภาคม 2022.
6. "Nepal Patan Ganga Statue High Resolution Stock Photography and Images - Alamy".
7. "53 Kathmandu Gokarna Mahadev Temple Ganga Statue". Mountainsoftravelphotos.com. 10 ตุลาคม 2010. สืบค้นเมื่อ 12 สิงหาคม 2022.
8. "Kelaniya Raja Maha Vihara".
9. "The Goddess Ganga (Bas-relief depicting the goddess Ganga atop her crocodile (Makara) mount at Kelaniya Temple, Sri Lanka) | Mahavidya". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 22 มิถุนายน 2020. สืบค้นเมื่อ 14 พฤษภาคม 2022.
10. "Tirta Gangga Water Palace - A Complete Guide to Visiting". 13 มกราคม 2020.^{[ลิงก์เสีย]}
11. "Taman Mumbul dengan Panglukatan Pancoran Solas di Sangeh, Simbol Dewata Nawasanga".
12. "SERBA SERBI TRIDHARMA: Kelenteng Kwan Kung Miau - Denpasar, Bali". 4 มกราคม 2015.
13. "How a lake became the sacred Ganga Talao". สืบค้นเมื่อ 5 มีนาคม 2020.
14. "พระราชพิธีตรียัมปวาย-ตรีปวาย".
15. "อุทยานศาสนาพระโพธิสัตว์กวนอิม".
16. ""พันปีไม่เคยแห้ง" น้ำศักดิ์สิทธิ์ ของพญานาค จากสระทั้งสี่ ที่เมืองสุพรรณบุรี". 4 มีนาคม 2019.
17. "Vasudha Narayanan | Department of Religion".
18. "Shiva with Uma and Ganga, sandstone, 101 x 53 x 13 cm".
19. "May 2015".

แหล่งข้อมูล

• Eck, Diana L. (1982), Banaras, city of light, Columbia University, ISBN 978-0231114479
• Eck, Diana (1998), "Gangā: The Goddess Ganges in Hindu Sacred Geography", ใน Hawley, John Stratton; Wulff, Donna Marie (บ.ก.), Devī: Goddesses of India, University of California / Motilal Banarasidass, pp. 137–53, ISBN 8120814916
• Vijay Singh: The River Goddess (Moonlight Publishing, London, 1994)

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ พระแม่คงคา

• Ganga Ma: A Pilgrimage to the Source a documentary that follows the Ganges from the mouth to its source in the Himalayas.