ศาสนาผี

ศาสนาผี (ลาว: ສາສະໜາຜີ) หรือ บ้านผี (อาหม: 𑜈𑜃𑜫 𑜇𑜣) เป็นศาสนาดั้งเดิมของกลุ่มชาติพันธุ์ไท มีลักษณะเป็นสรรพเทวนิยม และแบบลักษณ์พหุเทวนิยม-วิญญาณนิยม ซึ่งรวมบทบาทของหมอผีในการประกอบพิธีกรรม ศาสนานี้มีความเชื่อที่ผสมผสานระหว่างแนวทางปฏิบัติของศาสนาพุทธและศาสนาฮินดูที่เผยแพร่เข้ามา กับความเชื่อดั้งเดิมของท้องถิ่นในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ศาสนาผี
ประเภท	ศาสนาพื้นเมือง, ศาสนาชาติพันธุ์
สถาปนาโดย	ไม่ระบุ

ศาสนาผีเป็นศาสนาดั้งเดิมที่โดดเด่นในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มาอย่างยาวนาน ก่อนการเข้ามาของศาสนาพุทธและพราหมณ์-ฮินดู ศาสนานี้มีพื้นฐานมาจากความเชื่อและความศรัทธาของชาวไทที่เชื่อว่ามี "ผี" หรือเทพสถิตอยู่ทุกหนทุกแห่ง ไม่ว่าจะเป็นในธรรมชาติ สิ่งปลูกสร้าง หรือแม้แต่ในตัวมนุษย์เอง ปัจจุบันมีชาวลาวประมาณ 30.7% ที่ยังคงนับถือศาสนาผีอย่างเป็นทางการ และยังคงพบการนับถือในกลุ่มชาติพันธุ์ไทอื่น ๆ ทั่วไปตามท้องถิ่นต่าง ๆ ในหลายประเทศ ซึ่งมักกลมกลืนไปกับศาสนาใหม่ที่เผยแพร่เข้ามา เช่น ในประเทศไทย ศาสนาผีสะท้อนผ่านประเพณีที่คล้ายคลึงกันในกลุ่มคนอีสานและกลุ่มชาติพันธุ์ไทอื่น ๆ อย่างไรก็ตาม การนับถือศาสนาผีไม่ได้จำกัดอยู่เฉพาะชาวไทเท่านั้น แต่ยังพบในกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ ของลาว เช่น ชาวขมุและมอญ-เขมร รวมถึงกลุ่มชาติพันธุ์ม้ง-เมี่ยน และทิเบต-พม่า ซึ่งมีการนับถือผีในลักษณะใกล้เคียงกัน

แนวคิดและประเภทของผี

ในศาสนาผี "ผี" เป็นคำที่ใช้เรียกทั้งเทพารักษ์ วิญญาณ และปรากฏการณ์เหนือธรรมชาติที่สถิตอยู่ในสิ่งต่าง ๆ โดยสามารถแบ่งประเภทหลัก ๆ ได้ดังนี้:

เทพารักษ์และวิญญาณปกปัก: ได้แก่ ผีที่ปกปักสถานที่ เช่น ผีวัด (เทพารักษ์ประจำวัด) และ หลักเมือง (เทพารักษ์ประจำเมือง) รวมถึงวิญญาณบรรพบุรุษและวิญญาณอื่น ๆ ที่คอยปกปักผู้คนและบ้านเรือน การเฉลิมฉลองเทพารักษ์เหล่านี้มักทำผ่านการรวมตัวของชุมชนและการถวายอาหาร บางครั้งมีการรวมเทพเจ้าฮินดูบางองค์เข้าเป็นส่วนหนึ่งของเทพเจ้าที่นับถือด้วย
ผีแถน: เป็นเทพเจ้าพื้นเมืองที่ไม่ใช่เทพเจ้าฮินดู มักมีความสัมพันธ์กับธาตุสากล คือ สวรรค์ ดิน ไฟ และน้ำ ผีแถนเป็นที่รู้จักและเคารพบูชาอย่างกว้างขวางในกลุ่มชนที่นับถือศาสนาผี
ผีเผต: หมายถึง วิญญาณมุ่งร้ายหรือวิญญาณร้าย มักเป็นวิญญาณของคนชั่วในชาติก่อน หรือผู้ที่เสียชีวิตด้วยอุบัติเหตุหรือเหตุการณ์ร้ายแรง เช่น ผีปอบ และ ผีดิบ ซึ่งเชื่อว่าสามารถสร้างความเดือดร้อนหรืออันตรายแก่มนุษย์ได้
วิญญาณธรรมชาติ: เป็นเทพเจ้าที่สถิตอยู่ในปรากฏการณ์หรือองค์ประกอบทางธรรมชาติ เช่น วิญญาณประจำต้นไม้ ภูเขา และป่า
วิญญาณประจำสถานที่: วิญญาณที่เกี่ยวข้องกับสถานที่บางแห่ง เช่น ครัวเรือน แม่น้ำ หรือป่า ซึ่งไม่ได้จัดว่าเป็นดีหรือชั่วในตัวเอง แต่อาจให้การช่วยเหลือเกื้อกูลกิจการของมนุษย์ได้ หากมีการถวายเครื่องเซ่นบูชาหรือประกอบพิธีกรรมที่เหมาะสม

แนวคิดเรื่องขวัญและพิธีกรรมสำคัญ

ชาวไทยังมีความเชื่อเรื่อง "ขวัญ" ซึ่งเป็นวิญญาณ 32 ตนที่เชื่อว่าสถิตปกปักร่างกายมนุษย์ และเป็นส่วนสำคัญของจิตวิญญาณและชีวิต หากวิญญาณเหล่านี้ไม่อยู่กับตัว เชื่อว่าจะนำพาความเจ็บป่วยหรืออันตรายมาสู่บุคคลนั้น

พิธีกรรมบายศรี (หรือที่เรียกว่า "พิธีเรียกขวัญ") เป็นพิธีกรรมสำคัญที่จัดขึ้นเพื่อผูกมัดวิญญาณขวัญทั้ง 32 ตนให้กลับมาอยู่กับร่างกาย เพื่อส่งเสริมสุขภาพ ความมั่งคั่ง และความเป็นอยู่ที่ดีของผู้เข้ารับพิธี ในพิธีนี้ มักมีการผูกสายฝ้ายมงคลรอบข้อมือหรือเอวของผู้เข้าร่วมเพื่อรักษาวิญญาณให้อยู่กับที่

โอกาสในการประกอบพิธีบายศรี: พิธีกรรมบายศรีมักจัดขึ้นในโอกาสสำคัญหรือช่วงเวลาที่มีความวิตกกังวล ดังนี้:

การต้อนรับแขกสำคัญ หรือการรับสมาชิกใหม่เข้าสู่ชุมชน
ก่อนและหลังการเดินทางไกล เพื่ออวยพรให้ปลอดภัยและเรียกขวัญกลับคืน
ในฐานะพิธีกรรมบำบัดรักษา หรือหลังการฟื้นตัวจากความเจ็บป่วย เพื่อฟื้นฟูพลังชีวิต
เป็นพิธีกรรมหลักในการแต่งงานของชาวลาวลุ่ม เพื่อเป็นสิริมงคลแก่คู่บ่าวสาว
พิธีตั้งชื่อเด็กแรกเกิด เพื่อเรียกขวัญให้สถิตอยู่กับตัวเด็กและเติบโตอย่างแข็งแรง

การปฏิบัติในชีวิตประจำวัน

ในชีวิตประจำวัน ผู้คนส่วนใหญ่ที่นับถือศาสนาผีจะให้ความเคารพ "ผี" ที่สถิตอยู่ในศาลเจ้าที่ (เรือนเจ้าที่) และศาลปู่ย่า (เรือนปู่ย่า หรือ ศาลตาปู่) ซึ่งเชื่อว่าคอยปกป้องคุ้มครองบริเวณใกล้เคียงจากอันตราย มีการถวายดอกไม้ ธูปเทียน และเครื่องเซ่นบูชา เพื่อขอการคุ้มครองและความช่วยเหลือจากวิญญาณเหล่านี้ในระหว่างการเปลี่ยนแปลงชีวิต หรือช่วงเวลาที่ยากลำบาก เช่น การเริ่มกิจการใหม่ การเดินทาง หรือเมื่อเผชิญกับปัญหาต่าง ๆ