ชวน หลีกภัย

ชวน หลีกภัย ม.ป.ช. ม.ว.ม. ท.จ.ว. (เกิด 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2481) เป็นนักการเมืองชาวไทย เคยดำรงตำแหน่งประธานรัฐสภาไทยและประธานสภาผู้แทนราษฎร นายกรัฐมนตรีไทยคนที่ 20 รองนายกรัฐมนตรี รัฐมนตรีหลายกระทรวง ผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดตรัง สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อ รวม 17 สมัย อดีตหัวหน้าพรรคประชาธิปัตย์ เป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยตั้งแต่สภาผู้แทนราษฎรไทย ชุดที่ 10 ถึง สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทย ชุดที่ 26 ระยะเวลานับถึงวันนี้ รวม 56 ปี 7 เดือน 21 วัน และประธานสภาที่ปรึกษาพรรคประชาธิปัตย์

ชวน หลีกภัย ม.ป.ช. ม.ว.ม. ท.จ.ว.
นายกรัฐมนตรีไทย คนที่ 20
ดำรงตำแหน่ง 23 กันยายน พ.ศ. 2535 – 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 (2 ปี 9 เดือน 20 วัน)
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
รอง	ดูรายชื่อ บัญญัติ บรรทัดฐาน อำนวย วีรวรรณ บุญชู โรจนเสถียร ศุภชัย พานิชภักดิ์ ชวลิต ยงใจยุทธ สุขวิช รังสิตพล จำลอง ศรีเมือง อาทิตย์ กำลังเอก
ก่อนหน้า	อานันท์ ปันยารชุน
ถัดไป	บรรหาร ศิลปอาชา
ดำรงตำแหน่ง 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2540 – 9 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2544 (3 ปี 3 เดือน)
รอง	ดูรายชื่อ พิชัย รัตตกุล ศุภชัย พานิชภักดิ์ ปัญจะ เกสรทอง สุวิทย์ คุณกิตติ กร ทัพพะรังสี สนั่น ขจรประศาสน์ ไตรรงค์ สุวรรณคีรี บัญญัติ บรรทัดฐาน วิโรจน์ เปาอินทร์ สุทัศน์ เงินหมื่น
ก่อนหน้า	ชวลิต ยงใจยุทธ
ถัดไป	ทักษิณ ชินวัตร
ประธานรัฐสภาไทย และ ประธานสภาผู้แทนราษฎร
ดำรงตำแหน่ง 28 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 – 20 มีนาคม พ.ศ. 2566 (3 ปี 9 เดือน 20 วัน)
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว
นายกรัฐมนตรี	ประยุทธ์ จันทร์โอชา
รอง	พรเพชร วิชิตชลชัย (รองประธานรัฐสภา) สุชาติ ตันเจริญ (รองประธานสภาผู้แทนราษฎร คนที่ 1) ศุภชัย โพธิ์สุ (รองประธานสภาผู้แทนราษฎร คนที่ 2)
ก่อนหน้า	พรเพชร วิชิตชลชัย (ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ)
ถัดไป	วันมูหะมัดนอร์ มะทา
รองประธานรัฐสภาไทย และ ประธานสภาผู้แทนราษฎร
ดำรงตำแหน่ง 4 สิงหาคม พ.ศ. 2529 – 29 เมษายน พ.ศ. 2531 (1 ปี 8 เดือน 25 วัน)
นายกรัฐมนตรี	เปรม ติณสูลานนท์
รอง	ชุมพล ศิลปอาชา (รองประธานสภาผู้แทนราษฎร คนที่ 1) ใหม่ ศิรินวกุล (รองประธานสภาผู้แทนราษฎร คนที่ 2)
ก่อนหน้า	อุทัย พิมพ์ใจชน
ถัดไป	ปัญจะ เกสรทอง
รองนายกรัฐมนตรี
ดำรงตำแหน่ง 29 ธันวาคม พ.ศ. 2532 – 26 สิงหาคม พ.ศ. 2533 (7 เดือน 28 วัน) ดำรงตำแหน่งร่วมกับ พงส์ สารสิน พิชัย รัตตกุล เทียนชัย ศิริสัมพันธ์ ชวลิต ยงใจยุทธ
นายกรัฐมนตรี	ชาติชาย ชุณหะวัณ
ก่อนหน้า	พิชัย รัตตกุล ชาติชาย ชุณหะวัณ พงส์ สารสิน สนธิ บุณยะชัย เทียนชัย ศิริสัมพันธ์
ถัดไป	ประมวล สภาวสุ สนั่น ขจรประศาสน์ มานะ รัตนโกเศศ ทองหยด จิตตวีระ อาทิตย์ กำลังเอก
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม
ดำรงตำแหน่ง 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2540 – 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2544 (3 ปี 3 เดือน)
นายกรัฐมนตรี	ตนเอง
รัฐมนตรีช่วย	วัฒนชัย วุฒิศิริ
ก่อนหน้า	ชวลิต ยงใจยุทธ
ถัดไป	ชวลิต ยงใจยุทธ
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์
ดำรงตำแหน่ง 11 มีนาคม พ.ศ. 2524 – 19 ธันวาคม พ.ศ. 2524 (9 เดือน 8 วัน)
นายกรัฐมนตรี	เปรม ติณสูลานนท์
รัฐมนตรีช่วย	ประกายพฤกษ์ ศรุตานนท์ ทวี ไกรคุปต์
ก่อนหน้า	ปุณมี ปุณศรี
ถัดไป	ปุณมี ปุณศรี
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม
ดำรงตำแหน่ง 25 กันยายน พ.ศ. 2519 – 6 ตุลาคม พ.ศ. 2519 (11 วัน)
นายกรัฐมนตรี	หม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช
ก่อนหน้า	ประสิทธิ์ กาญจนวัฒน์
ถัดไป	เสมา รัตนมาลัย
ดำรงตำแหน่ง 3 มีนาคม พ.ศ. 2523 – 5 มีนาคม พ.ศ. 2524 (1 ปี 2 วัน)
นายกรัฐมนตรี	เปรม ติณสูลานนท์
ก่อนหน้า	รัตน์ ศรีไกรวิน
ถัดไป	มารุต บุนนาค
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ
ดำรงตำแหน่ง 7 พฤษภาคม พ.ศ. 2526 – 5 สิงหาคม พ.ศ. 2529 (3 ปี 2 เดือน 29 วัน)
นายกรัฐมนตรี	เปรม ติณสูลานนท์
รัฐมนตรีช่วย	สัมพันธ์ ทองสมัคร
ก่อนหน้า	เกษม ศิริสัมพันธ์
ถัดไป	มารุต บุนนาค
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข
ดำรงตำแหน่ง 4 สิงหาคม พ.ศ. 2531 – 29 ธันวาคม พ.ศ. 2532 (1 ปี 25 วัน)
นายกรัฐมนตรี	ชาติชาย ชุณหะวัณ
รัฐมนตรีช่วย	สุทัศน์ เงินหมื่น ประสงค์ บูรณ์พงศ์
ก่อนหน้า	เทอดพงษ์ ไชยนันทน์
ถัดไป	มารุต บุนนาค
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
ดำรงตำแหน่ง 19 ธันวาคม พ.ศ. 2524 – 19 มีนาคม พ.ศ. 2526 (1 ปี 3 เดือน)
นายกรัฐมนตรี	เปรม ติณสูลานนท์
รัฐมนตรีช่วย	ปรีดา พัฒนถาบุตร บุญเอื้อ ประเสริฐสุวรรณ
ก่อนหน้า	อาณัติ อาภาภิรม
ถัดไป	ณรงค์ วงศ์วรรณ
ดำรงตำแหน่ง 26 สิงหาคม พ.ศ. 2533 – 9 ธันวาคม พ.ศ. 2533 (3 เดือน 13 วัน)
นายกรัฐมนตรี	ชาติชาย ชุณหะวัณ
รัฐมนตรีช่วย	ประยุทธ์ ศิริพาณิชย์ สุทัศน์ เงินหมื่น
ก่อนหน้า	สนั่น ขจรประศาสน์
ถัดไป	ณรงค์ วงศ์วรรณ
ผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร
ดำรงตำแหน่ง 4 สิงหาคม พ.ศ. 2538 – 27 กันยายน พ.ศ. 2539 (1 ปี 1 เดือน 23 วัน)
นายกรัฐมนตรี	บรรหาร ศิลปอาชา
ก่อนหน้า	บรรหาร ศิลปอาชา
ดำรงตำแหน่ง 21 ธันวาคม พ.ศ. 2539 – 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2540 (10 เดือน 18 วัน)
นายกรัฐมนตรี	ชวลิต ยงใจยุทธ
ถัดไป	ชวลิต ยงใจยุทธ
ดำรงตำแหน่ง 11 มีนาคม พ.ศ. 2544 – 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2546 (2 ปี 1 เดือน 22 วัน)
นายกรัฐมนตรี	ทักษิณ ชินวัตร
ก่อนหน้า	ชวลิต ยงใจยุทธ
ถัดไป	บัญญัติ บรรทัดฐาน
สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อ
อยู่ในวาระ
เริ่มดำรงตำแหน่ง 6 มกราคม พ.ศ. 2544 (24 ปี 8 เดือน 25 วัน) แบบสัดส่วน 23 ธันวาคม พ.ศ. 2550 – 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2554 (3 ปี 4 เดือน 17 วัน)
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	28 กรกฎาคม พ.ศ. 2481 (87 ปี) อำเภอเมืองตรัง จังหวัดตรัง ประเทศสยาม
พรรคการเมือง	ประชาธิปัตย์ (2511–ปัจจุบัน)
คู่อาศัย	ภักดิพร สุจริตกุล
บุตร	สุรบถ หลีกภัย
บุพการี	นิยม หลีกภัย (บิดา) ถ้วน หลีกภัย (มารดา)
รัฐบาล	คณะรัฐมนตรีเสนีย์ 2 (2518) คณะรัฐมนตรีเสนีย์ 3 (2519) คณะรัฐมนตรีเสนีย์ 4 (2519) คณะรัฐมนตรีเปรม 1 (2523–2526) คณะรัฐมนตรีเปรม 2 (2526–2529) คณะรัฐมนตรีชาติชาย 1 (2531–2533) คณะรัฐมนตรีชวน 1 (2535–2538) (นายกรัฐมนตรี) คณะรัฐมนตรีชวน 2 (2540–2543) (นายกรัฐมนตรี)
ลายมือชื่อ

ประวัติและครอบครัว

ชวน เกิดวันที่ 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2481 ที่ตำบลท้ายพรุ (ปัจจุบันอยู่ในเขตตำบลทับเที่ยง) อำเภอเมือง จังหวัดตรัง เป็นบุตรคนที่ 3 ในจำนวน 9 คน ของนายนิยม กับนางถ้วน หลีกภัย เมื่อยังเด็ก ชวนมีชื่อเรียกในครอบครัวว่า "เอียด" หมายถึง เล็ก เนื่องจากเป็นคนรูปร่างเล็ก มีบุตรชายกับภักดิพร สุจริตกุล หนึ่งคน คือ สุรบถ หลีกภัย

สำเร็จการศึกษาจากโรงเรียนมัธยมวัดควนวิเศษมูลนิธิ และโรงเรียนศิลปศึกษาเตรียมมหาวิทยาลัยศิลปากร และนิติศาสตร์บัณฑิต จากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ในปี พ.ศ. 2505 และวิทยาการการจัดการสำหรับนักบริหารระดับสูง (วบส.) สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ (นิด้า) และได้รับดุษฎีบัณฑิตจำนวน 22 แห่ง ดังนี้

1. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขารัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พ.ศ. 2528
2. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขารัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง พ.ศ. 2530
3. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยฟิลิปปินส์ พ.ศ. 2536
4. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาจิตรกรรม มหาวิทยาลัยศิลปากร พ.ศ. 2537
5. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยวงษ์ชวลิตกุล พ.ศ. 2541
6. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ มหาวิทยาลัย San Marcosสาธารณรัฐเปรู พ.ศ. 2542
7. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาปรัชญา การเมืองและเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยรังสิต พ.ศ. 2545
8. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยหอการค้า พ.ศ. 2547
9. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขารัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ พ.ศ. 2549
10. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณ พ.ศ. 2552
11. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ พ.ศ. 2552
12. ศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยอีสเทิร์นเอเซีย พ.ศ. 2555
13. ศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ ประเภททั่วไป สาขาจิตวิทยา มหาวิทยาลัยเกษมบัณฑิต พ.ศ. 2556
14. ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ พ.ศ. 2557
15. นิติศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยบัณฑิตเอเซีย พ.ศ. 2559
16. นิติศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม พ.ศ. 2562
17. ครุศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาการบริหารจัดการการศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม พ.ศ. 2561
18. นิเทศศาสตรดุษฎีบัณทิตกิตติมศักดิ์ แขนงวิชานวัตกรรมการสื่อสารทางการเมืองและการปกครองท้องถิ่น มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
19. ปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาพระพุทธศาสนา มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
20. ปริญญาศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาสังคม ศาสนา และวัฒนธรรม วิทยาลัยทองสุข
21. ปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาทัศนศิลป์ สถาบัณฑิตพัฒนศิลป์ กระทรวงวัฒนธรรม
22. สถาปัตยกรรมศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาเทคโนโลยีสถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์และการออกแบบมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลรัตนโกสินทร์

การทำงาน

ชวนเริ่มทำงานเป็นทนายความ ต่อมาได้รับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดตรังสังกัดพรรคประชาธิปัตย์สมัยแรกในปี 2512 และได้ดำรงตำแหน่งสำคัญในหลายรัฐบาล ชวนขึ้นเป็นหัวหน้าพรรคประชาธิปัตย์ในปี 2534

ในเหตุการณ์ 6 ตุลา ถูกกล่าวหาว่าเป็นคอมมิวนิสต์พร้อมกับรัฐมนตรีในพรรคประชาธิปัตย์อีก 2 คน คือ ดำรง ลัทธพิพัฒน์ และสุรินทร์ มาศดิตถ์

ชวนได้รับตำแหน่งทางการเมืองครั้งแรกในสมัยรัฐบาลหม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช ในตำแหน่งรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงยุติธรรม แต่มีอันต้องหยุดปฏิบัติหน้าที่ เนื่องจากไม่ได้รับความไว้วางใจในสภาระหว่างการแถลงนโยบาย ต่อมาได้รับตำแหน่งเดิมอีกครั้งหนึ่งในรัฐบาลชุดที่ 37 และได้เลื่อนเป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม แต่ต้องสิ้นสุดลงเนื่องจากคณะปฏิวัติเข้ายืดอำนาจ

และต่อมากลับเข้ามารับตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรมอีกครั้งในสมัยรัฐบาลพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ และถูกปรับไปดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข และรองนายกรัฐมนตรีในสมัยรัฐบาลพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณตามลำดับ ภายหลังได้ถูกปรับมาดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จนท้ายสุดก็ต้องถอนตัวออกจากรัฐบาลในเวลาถัดมา

นายกรัฐมนตรีสมัยแรก

การเลือกตั้งเมื่อเดือนกันยายน 2535 หลังเหตุการณ์พฤษภาทมิฬ พรรคประชาธิปัตย์ชนะได้ที่นั่งมากที่สุดในสภา โดยได้ ที่นั่งในสภาผู้แทนราษฎร 79 ที่นั่ง ชนะพรรคชาติไทยที่ได้ 77 ที่นั่ง ชวนตั้งรัฐบาลผสมกับพรรคความหวังใหม่, พรรคเอกภาพ, พรรคพลังธรรมและพรรคกิจสังคมโดยพรรคชาติพัฒนาเข้าร่วมคณะรัฐมนตรีหลังพรรคความหวังใหม่ออกจากรัฐบาลในช่วงปลายปี 2537

รัฐบาลชวนสมัยแรกได้มาถึงจุดสิ้นสุด เมื่อสมาชิกคณะรัฐมนตรีไปมีส่วนในเอกสารโครงการปฏิรูปที่ดิน สปก. 4-01 ซึ่งมีการจำหน่ายในจังหวัดภูเก็ต เกิดการวิจารณ์จากสาธารณะและสื่ออย่างหนัก จึงเป็นประเด็นที่ฝ่ายค้านนำโดย นายบรรหาร ศิลปอาชา ผู้นำฝ่ายค้าน หยิบเป็นประเด็นหลักในการอภิปรายไม่ไว้วางใจรัฐบาลและได้กำหนดวันลงมติคือวันที่ 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2538 ปรากฏว่าพรรคพลังธรรมซึ่งเป็นพรรคร่วมรัฐบาลเห็นว่ารัฐบาลตอบคำถามในการอภิปรายไม่ไว้วางใจคลุมเครือไม่ชัดเจน ทางพรรคจึงได้มีมติงดออกเสียงให้รัฐบาล ทำให้ผลการประชุมของพรรคร่วมรัฐบาลที่เหลืออยู่จึงเห็นตรงกันให้มีการยุบสภา นายชวนในฐานะนายกรัฐมนตรีจึงประกาศยุบสภาผู้แทนราษฎร และจัดการเลือกตั้งในปี พ.ศ. 2538

นโยบายและผลงานสำคัญ

• ปฏิรูปที่ดินและเกษตรกรรม - เร่งดำเนินการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม ซึ่งถือเป็นหนึ่งในนโยบายสำคัญ
• นมโรงเรียน & กองทุน กยศ. - เริ่มโครงการนมโรงเรียน และก่อตั้งกองทุนเงินให้กู้ยืมเพื่อการศึกษา หรือ กยศ. เพื่อช่วยเหลือนักเรียนทุนต่ำ
• โครงสร้างพื้นฐานในสังคม - ขยายช่องทางจราจรหลักเป็น 4 ช่องทั่วประเทศ, เริ่มสร้างทางรถไฟรางคู่ และศึกษาการใช้รถไฟฟ้าในประเทศไทย
• กระจายอำนาจ - หนุนการจัดตั้งองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) และผลักดันการเลือกตั้ง อบต. ครั้งแรก
• นโยบายด้านตรวจสอบสิทธิที่ดิน (สปก.4-01) - เร่งรัดการปฏิรูปที่ดินและการออกเอกสารสิทธิ เพื่อกระจายสิทธิการถือครองที่ดินให้กับราษฎรผู้ยากไร้และเกษตรกรที่ครอบครองที่ดินของรัฐประเภทต่างๆ ให้ได้เฉลี่ยปีละ 4 ล้านไร่ ซึ่งนโยบายนี้เป็นที่ถกเถียงกันเป็นวงกว้างในสังคม และรัฐมนตรีบางคนมีส่วนได้ผลประโยชน์ในโครงการนี้ จนนำไปสู่การอภิปรายไม่ไว้วางใจรัฐบาล โดยเฉพาะในพื้นที่จังหวัดภูเก็ต

นายกรัฐมนตรีสมัยที่สอง

ดำรงตำแหน่งระหว่าง วันที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2540 - 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2543 ชวน หลีกภัย ได้ดำรงตำแหน่งเป็นนายกรัฐมนตรีในสมัยที่สอง โดยรับช่วงต่อหลังจากพลเอก ชวลิต ยงใจยุทธ ลาออกจากตำแหน่งเนื่องจากเกิดปัญหาเศรษฐกิจอย่างหนักจนต้องลอยตัวค่าเงินบาท ชวนได้แต่งตั้งคณะทำงานด้านเศรษฐกิจที่น่าเชื่อถือจนได้รับความเชื่อถือและเห็นชอบจากสถาบันการเงินนานาชาติและสหรัฐอเมริกา มุ่งไปสู่การฟื้นตัวทางเศรษฐกิจ อีกทั้งรัฐบาลผสมก็เอาชนะความพยายามของฝ่ายค้านในการอภิปรายไม่ไว้วางใจ แม้ชวนจะไม่ใช่นักการเมืองที่น่าดึงดูดใจ แต่ก็ได้รับการสนับสนุนและไว้วางใจ เพราะถูกมองว่าซื่อสัตย์ มุ่งปฏิรูประบอบประชาธิปไตยและขจัดการฉ้อราษฎร์บังหลวง

การดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีในสมัยที่สอง ถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าไม่เคารพกติกาประชาธิปไตย เนื่องจากรัฐบาลจัดตั้งขึ้น โดยกลุ่มของพรรคการเมืองฝ่ายค้าน ขณะที่ฝ่ายรัฐบาลเดิมสนับสนุนให้พลเอก ชาติชาย ชุณหะวัณ หัวหน้าพรรคชาติพัฒนา ดำรงตำแหน่งแทน โดยการสนับสนุนของพรรคความหวังใหม่ (125 คน) พรรคชาติพัฒนา (52 คน) พรรคประชากรไทย (18 คน) และ พรรคมวลชน (2 คน) รวม 197 เสียง ส่วนฝ่ายค้านเดิมนำโดยพรรคประชาธิปัตย์ (123 คน) ร่วมกับพรรคชาติไทย (39 คน) พรรคเอกภาพ (8 คน) พรรคพลังธรรม (1 คน) พรรคไท (1 คน) และพรรคร่วมรัฐบาลเดิม ได้แก่ พรรคกิจสังคม (20 คน) และพรรคเสรีธรรม (4 คน) สนับสนุนชวน หลีกภัย ด้วยเสียงทั้งสิ้นรวม 196 เสียง ซึ่งน้อยกว่าฝ่ายรัฐบาล 1 เสียง

ชวน หลีกภัย กับบิล คลินตัน เมื่อวันที่ 13 กันยายน พ.ศ. 2542

การดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีของชวน หลีกภัย ก่อให้เกิดกลุ่มการเมืองชื่อ กลุ่มงูเห่า หมายถึง สมาชิกพรรคประชากรไทย 12 คนที่สนับสนุนรัฐบาลโดยคำชวนของพลตรี สนั่น ขจรประศาสน์ จนถูกพรรคประชากรไทยขับออกจากการเป็นสมาชิกพรรค และส่งผลให้สิ้นสุดสถานภาพสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรตามกฎหมาย กลุ่มงูเห่าทั้ง 12 คน ได้ยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญ ศาลรัฐธรรมนูญมีคำวินิจฉัยว่ามติดังกล่าวเป็นมติที่ไม่ชอบ ขัดต่อการปฏิบัติหน้าที่ของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรตามรัฐธรรมนูญ ส่งผลให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรทั้ง 12 คน ยังคงสถานภาพ และหาพรรคใหม่สังกัด

นอกจากกรณีกลุ่มงูเห่าแล้ว ยังมีกรณีรัฐมนตรีร่วมรัฐบาลที่ได้รับการตัดสินว่ามีความผิดทางการเมืองอีก 2 ท่าน ได้แก่ นายรักเกียรติ สุขธนะ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขและ พลตรีสนั่น ขจรประศาสน์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย โดยนายรักเกียรติ สุขธนะ (พรรคชาติไทย) ได้รับคำพิพากษาตัดสินจาก ศาลฎีกาแผนกคดีอาญาผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ให้จำคุกเป็นเวลา 5 ปี ฐานเรียกรับสินบนบริษัทยา ทีเอ็น พี เฮลท์ แคร์ จำกัด ซึ่งนับว่าเป็นรัฐบาลชุดแรกที่รัฐมนตรีร่วมรัฐบาล ได้รับโทษถึงที่สุดให้จำคุกจากการทุจริตในระหว่างการดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีในคณะรัฐบาล

นอกจากนี้ พล.ต.สนั่น ขจรประศาสน์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย ของรัฐบาลนายชวน หลีกภัยและเลขาธิการพรรคประชาธิปัตย์ ก็ได้รับคำพิพากษาจากศาลรัฐธรรมนูญ ห้ามยุ่งเกี่ยวกับการเมืองเป็นเวลา 5 ปี จากการรายงานบัญชีทรัพย์สินตกหล่น

แม้ว่าชวนจะได้ชื่อว่าเป็นนักการเมืองที่มือสะอาด จนได้รับฉายา Mr. Clean (นายสะอาด) แต่รัฐบาลเขาเต็มไปด้วยกรณีอื้อฉาวและข่าวลือการฉ้อราษฎร์บังหลวง โดยรักเกียรติ สุขธนะ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข ถูกตั้งข้อหาว่ารับสินบน 5 ล้านบาทจากบริษัทยาแห่งหนึ่งและบังคับให้โรงพยาบาลของรัฐซื้อยาราคาสูงเกินจริง, สุเทพ เทือกสุบรรณ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคมและการสื่อสาร ซึ่งถูกเชื่อมโยงกับการละเมิดกองทุนตั้งสหกรณ์ในจังหวัดสุราษฎร์ธานี, กรณีอื้อฉาวเมล็ดพันธุ์ "รั้วกินได้" ซึ่งมีการจำหน่ายเมล็ดพันธุ์เกินราคามหาศาลแก่พื้นที่ชนบท จนทำให้รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตรต้องลาออก, กรณีอื้อฉาวการตัดไม้สาละวิน ซึ่งไม้บางส่วนไปปรากฏในสำนักงานพรรคประชาธิปัตย์ในจังหวัดพิจิตร และสนั่น ขจรประศาสน์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย และคณะรัฐมนตรีอื่นอีกแปดคนถูกพบว่าปกปิดการแจ้งบัญชีทรัพย์สิน

นอกจากนี้ การอนุมัติแต่งตั้ง จอมพลถนอม กิตติขจร เป็นนายทหารพิเศษประจำกรมทหารราบที่ 1 รักษาพระองค์ เมื่อปี พ.ศ. 2542 ท่ามกลางกระแสไม่พอใจของสังคม สื่อมวลชน และโดยเฉพาะญาติของผู้เสียชีวิต/สูญหายในเหตุการณ์ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 และ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2519

นโยบายและผลงานสำคัญ

• ฟื้นเศรษฐกิจหลังวิกฤตต้มยำกุ้ง - ดำเนินนโยบาย “ยาแรง” ภายใต้อิทธิพลคำแนะนำของกองทุนการเงินระหว่างประเทศ เพื่อฟื้นความเชื่อมั่นและเสถียรภาพทางการเงิน แม้อาจถูกวิจารณ์ว่าเน้นสถาบันการเงินใหญ่และทุนต่างชาติมากกว่าผู้มีรายได้น้อย
• ปฏิรูปการศึกษา - ผ่านพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 เพื่อวางกรอบระบบการศึกษามาตรฐานและเข้าถึงมากขึ้น กำหนดให้รัฐจัดการศึกษาให้กับผู้เรียนไม่น้อยกว่า 12 ปี โดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายและทั่วถึง ครอบคลุมถึงเด็กที่พิการ ทุพพลภาพ หรือไม่สามารถพึ่งตนเองได้ หรือไม่มีผู้ดูแลหรือด้อยโอกาส ต้องได้รับสิทธิการศึกษาขั้นพื้นฐานเท่าเทียมกัน
• แก้ปัญหาความไม่สงบในภาคใต้ - เน้นยุทธศาสตร์ “การเมืองนำการทหาร” เปิดโอกาสให้ผู้ก่อความไม่สงบมอบตัวเพื่อร่วมพัฒนา พร้อมจัดสรรงบประมาณและใช้แนวทางประชาสัมพันธ์เพื่อฟื้นฟูความสงบเรียบร้อย

หลังพ้นตำแหน่งนายกรัฐมนตรี

ชวน หลีกภัยกลับมาเป็นผู้นำฝ่ายค้านอีกครั้งหลังการเลือกตั้งในปี 2544 เขาก้าวลงจากตำแหน่งหัวหน้าพรรคประชาธิปัตย์ในปี 2546 ผู้มารับช่วงต่อจากเขาคือบัญญัติ บรรทัดฐาน อย่างไรก็ตาม เมื่อพรรคประชาธิปัตย์พ่ายแพ้การเลือกตั้งในปี 2548 นายบัญญัติจึงลาออกจากตำแหน่งหัวหน้าพรรคฯ นายชวนจึงผลักดันให้อภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ ดำรงตำแหน่งหัวหน้าพรรคแทน นายชวนเป็นผู้มีบทบาทสำคัญในการนำพรรคประชาธิปัตย์ร่วมบอยคอยการเลือกตั้งในเดือนกุมภาพันธ์ 2549

ชวน หลีกภัย และ อภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ ใน พ.ศ. 2554

ภายหลังการเลือกตั้งปี พ.ศ. 2562 ชวน หลีกภัยได้รับเลือกตั้งให้ดำรงตำแหน่งประธานสภาผู้แทนราษฎร

ประธานสภาผู้แทนราษฎร

การดำรงตำแหน่งครั้งที่ 1 (พ.ศ. 2529 - 2531)

ชวน หลีกภัย ได้รับเลือกจากที่ประชุมสภาผู้แทนราษฎร (สภาผู้แทนราษฎรไทย ชุดที่ 15) ให้ดำรงตำแหน่งเป็นประธานสภาผู้แทนราษฎร คู่กับ ชุมพล ศิลปอาชา ที่ได้รับเลือกเป็นรองประธานสภาผู้แทนราษฎรคนที่หนึ่ง และใหม่ ศิรินวกุล ที่ได้รับเลือกเป็นรองประธานสภาผู้แทนราษฎรคนที่สอง โดยมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่ง เมื่อวันที่ 4 สิงหาคม พ.ศ. 2529 ซึ่งมี พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ นายกรัฐมนตรี เป็นผู้รับสนองพระบรมราชโองการ

ชวน หลีกภัย พ้นจากตำแหน่ง เนื่องจากมีพระราชกฤษฎีกายุบสภาผู้แทนราษฎร พ.ศ. 2531

การดำรงตำแหน่งครั้งที่ 2 (พ.ศ. 2562 - 2566)

หลังจากการเลือกตั้ง ส.ส. ในปี พ.ศ. 2562 ได้มีความพยายามจัดตั้งรัฐบาล จากฝ่ายที่สนับสนุน และฝ่ายที่ไม่สนับสนุน พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา โดยที่ทุกฝ่ายพยายามรวบรวมเสียงให้ได้มากที่สุด เพราะเพื่อการเสนอชื่อนายกรัฐมนตรีจะสามารถได้คะแนนเกินกึ่งหนึ่งของที่ประชุมรัฐสภาได้

พรรคประชาธิปัตย์ ซึ่งเป็นพรรคการเมืองที่แสดงจุดยืนไม่สนับสนุนทั้ง พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา และพรรคเพื่อไทย ซึ่งชนะการเลือกตั้ง โดยประกาศว่าจะเป็นพรรคการเมืองอิสระไม่เข้าข้างฝ่ายใด

โดยที่ พรรคพลังประชารัฐ มีความพยายามที่จะดึง พรรคประชาธิปัตย์ เข้าร่วมรัฐบาลให้ได้ โดยที่ประชาธิปัตย์ต้องตัดสินใจว่าจะไปอยู่ฝ่ายใด จนสุดท้ายประชาธิปัตย์ตัดสินใจเข้าร่วมกับฝ่ายพรรคที่สนับสนุน พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา ด้วยข้อแลกเปลี่ยนที่จะเสนอ ชวน หลีกภัย เป็นประธานสภาผู้แทนราษฎร

ในวันที่ 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 มีการประชุมสภาผู้แทนราษฎร ชุดที่ 25 ปีที่ 1 ครั้งที่ 1 เป็นปฐมฤกษ์ โดยมี ชัย ชิดชอบ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ระบบบัญชีรายชื่อ พรรคภูมิใจไทย ซึ่งอาวุโสสุงสูด เป็นประธานชั่วคราวในที่ประชุม ได้มีระเบียบวาระการประชุม ให้เลือกประธานสภาผู้แทนราษฎรและรองประธานสภาผู้แทนราษฎร

ณัฏฐพล ทีปสุวรรณ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ระบบบัญชีรายชื่อ พรรคพลังประชารัฐ ได้มีการเสนอชื่อ ชวน หลีกภัย เป็นประธานสภาผู้แทนราษฎร ส่วนทาง ซูการ์โน มะทา สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จังหวัดยะลา พรรคประชาชาติ ได้เสนอชื่อ สมพงษ์ อมรวิวัฒน์ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จังหวัดเชียงใหม่ พรรคเพื่อไทย แข่งด้วยเช่นกัน

ผลการลงมติ ปรากฎว่า ชวน หลีกภัย ได้รับเลือกเป็นประธานสภาผู้แทนราษฎร ด้วยคะแนน 258 เสียง ส่วนสมพงษ์ ได้รับคะแนน 235 คะแนน ทำให้ชวนได้กลับมาดำรงตำแหน่งนี้อีกครั้ง โดยมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมแต่งตั้งในวันเดียวกัน พร้อมกับ สุชาติ ตันเจริญ รองประธานสภาผู้แทนราษฎรคนที่หนึ่ง และศุภชัย โพธิ์สุ รองประธานสภาผู้แทนราษฎรคนที่สอง

ชวน หลีกภัย พ้นจากตำแหน่งเนื่องจากมีพระราชกฤษฎีกายุบสภาผู้แทนราษฎร พ.ศ. 2566

สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร

ชวน หลีกภัย ได้รับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมาแล้ว 17 สมัย

1. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2512 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
2. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2518 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
3. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2519 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
4. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2522 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
5. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2526 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
6. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2529 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
7. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2531 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
8. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป มีนาคม พ.ศ. 2535 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
9. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป กันยายน พ.ศ. 2535 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
10. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2538 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
11. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2539 จังหวัดตรัง สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
12. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2544 แบบบัญชีรายชื่อ สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
13. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2548 แบบบัญชีรายชื่อ สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
14. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2550 แบบบัญชีรายชื่อ สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
15. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2554 แบบบัญชีรายชื่อ สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
16. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2562 แบบบัญชีรายชื่อ สังกัดพรรคประชาธิปัตย์
17. การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2566 แบบบัญชีรายชื่อ สังกัดพรรคประชาธิปัตย์

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

ชวน หลีกภัย ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ในประเทศและเครื่องอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ ดังนี้

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

• พ.ศ. 2525 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
• พ.ศ. 2524 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2541 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2532 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นสิริยิ่งรามกีรติ ลูกเสือสดุดีชั้นพิเศษ
• พ.ศ. 2540 – เหรียญกาชาดสมนาคุณ ชั้นที่ 1 (เหรียญทอง)

ต่างประเทศ

•  เดนมาร์ก :
  • พ.ศ. 2544 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์แดนเนอโบร ชั้นที่ 1
•  โรมาเนีย :
  • พ.ศ. 2543 – เครื่องอิสริยาภรณ์ดาวแห่งโรมาเนีย ชั้นที่ 1
•  นิการากัว :
  • พ.ศ. 2543 – เครื่องอิสริยาภรณ์ลูแบ็น ดารีโย ชั้นที่ 1
•  โปรตุเกส :
  • พ.ศ. 2542 – เครื่องเสนาอิสริยาภรณ์แห่งพระคริสต์ ชั้นที่ 1
•  เปรู :
  • พ.ศ. 2542 – เครื่องอิสริยาภรณ์พระอาทิตย์แห่งเปรู ชั้นที่ 1
•  ฟิลิปปินส์ :
  • พ.ศ. 2536 – เครื่องอิสริยาภรณ์ซิกาตูนา ชั้นสายสร้อย

ลำดับสาแหรก

ลำดับสาแหรกของชวน หลีกภัย
4. เจียม แซ่ลิ                             2. นิยม หลีกภัย                                   5. เล้ง แซ่ลิ                             1. ชวน หลีกภัย                                         6. จุง จูห้อง                             3. ถ้วน หลีกภัย                                   14. ขุนผดุงชนเกษม (พันตี้)                       7. ซุ่นกี่ จูห้อง                             15. เหล็ง

เชิงอรรถ

อ้างอิง

1. หนังสือกินอยู่เรียบง่าย สบายแบบชาวบ้าน ชวน หลีกภัย ลูกแม่ค้าขายพุงปลา โดย เริงศักดิ์ กำธร (พ.ศ. 2545) ISBN 974-85645-2-5
2. Media and democratic transitions in Southeast Asia เก็บถาวร 29 กันยายน 2007 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน by Duncan McCargo
3. พระบรมราชโองการ ประกาศ แต่งตั้งนายกรัฐมนตรี (นายชวน หลีกภัย)
4. ไมเคิล ลีเฟอร์, จุฬาพร เอื้อรักสกุล (แปล-เรียบเรียง). พจนานุกรมการเมืองสมัยใหม่ในเอเชียตะวันออก เฉียงใต้. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรม ศาสตร์, 2548. 726 หน้า. ISBN 974-571-921-8
5. ชวน : ยุครัฐธรรมนูญครึ่งใบ พรรคเราเป็นหนี้บุญคุณประชาธิปไตย ประชาชาติธุรกิจ สืบค้นเมื่อ 8 สิงหาคม 2562
6. "การดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีในสมัยที่สอง". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2004-12-14. สืบค้นเมื่อ 2006-03-06.
7. ย้อนตำนานงูเห่าการเมืองไทย ก่อนเกิดซ้ำครั้งที่ 3? workpointTODAY สืบค้นเมื่อ 3 กุมภาพันธ์ 2562
8. Asiaweek Power 50, 2000 เก็บถาวร 2008-04-11 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เรียกดูเมื่อ 28 มิถุนายน 2551
9. "atimes.com". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2001-02-21. สืบค้นเมื่อ 2019-07-25.
10. Corruption: Is there any hope at all? เก็บถาวร 25 พฤศจิกายน 2007 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน by
11. เนชั่นสุดสัปดาห์ 1 เม.ย. 2542, 'ถนอม' ลาออก 'ชวน' ไม่ขอโทษ ปชป.เปรียบถนอม เทียบรัฐบุรุษปรีดี
12. "พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542" (PDF).
13. "ชวน นั่งประมุขฝ่ายนิติบัญญัติ". บีบีซีไทย. 2019-05-25. สืบค้นเมื่อ 2019-05-25.
14. "พระบรมราชโองการ แต่งตั้งประธานและรองประธานสภาผู้แทนราษฎร" (PDF).
15. "พระบรมราชโองการ แต่งตั้งประธานและรองประธานสภาผู้แทนราษฎร" (PDF).
16. "นายกรัฐมนตรีคนที่ ๒๐ นายชวน หลีกภัย". thaigov. สืบค้นเมื่อ 2021-03-20.
17. ราชกิจจานุเบกษาแจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ฉบับพิเศษ หน้า ๓๘ เล่ม ๙๙ ตอนที่ ๑๘๔, ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๒๕
18. ราชกิจจานุเบกษาแจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์  ฉบับพิเศษ หน้า ๔๑ เล่ม ๙๘ ตอนที่ ๒๐๖ , ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๒๔
19. ประกาศ  เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์  หน้า ๑ เล่ม ๑๑๕ ตอนที่ ๘ ข ,๔ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๔๑
20. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นสิริยิ่งรามกีรติ ลูกเสือสดุดีชั้นพิเศษ ฉบับพิเศษ หน้า ๒ เล่ม ๑๐๖ ตอนที่ ๑๑๘, ๒๓ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๓๒
21. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ เก็บถาวร 2022-11-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๑๘ ตอนที่ ๒ ข หน้า ๒, ๘ กุมภาพันธ์ ๒๕๔๔
22. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เก็บถาวร 2022-11-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๑๗ ตอนที่ ๒๑ ข หน้า ๑๕, ๑๖ ตุลาคม ๒๕๔๓
23. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ เก็บถาวร 2022-11-11 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๑๗ ตอนที่ ๑๘ ข หน้า ๑, ๑๑ กันยายน ๒๕๔๓
24. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ เก็บถาวร 2022-11-11 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, เล่ม ๑๑๗ ตอนที่ ๕ ข หน้า ๑, ๑ มีนาคม ๒๕๔๓
25. เครื่องอิสริยาภรณ์พระอาทิตย์แห่งเปรู
26. "The Order of Sikatuna". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2019-08-25. สืบค้นเมื่อ 2023-11-22.

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ ชวน หลีกภัย

วิกิคำคมมีคำคมเกี่ยวกับ ชวน หลีกภัย

• ข้อมูล ชวน หลีกภัย จากเว็บไซต์รัฐบาลไทย เก็บถาวร 2005-11-11 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• เว็บไซต์ส่วนตัวของ ชวน หลีกภัย เก็บถาวร 2005-12-26 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• หนังสือเย็นลมป่า ผลงานชิ้นเอกที่เขียนเรื่องและวาดรูปประกอบด้วยตนเอง บันทึกเรื่องจริง! เหตุการณ์บางเสี้ยวชีวิต ชวน หลีกภัย

ก่อนหน้า		ชวน หลีกภัย		ถัดไป
อานันท์ ปันยารชุน		นายกรัฐมนตรีของประเทศไทย (สมัยที่ 1 : ครม. 50) (23 กันยายน พ.ศ. 2535 – 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2538)		บรรหาร ศิลปอาชา
พลเอก ชวลิต ยงใจยุทธ		นายกรัฐมนตรีของประเทศไทย (สมัยที่ 2 : ครม. 53) (9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2540 – 9 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2544)		พันตำรวจโททักษิณ ชินวัตร
พรเพชร วิชิตชลชัย (ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ)		ประธานรัฐสภา (ประธานสภาผู้แทนราษฎร) (28 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 – 20 มีนาคม พ.ศ. 2566)		วันมูหะมัดนอร์ มะทา
อุทัย พิมพ์ใจชน		รองประธานรัฐสภา (ประธานสภาผู้แทนราษฎร) (4 สิงหาคม พ.ศ. 2529 – 29 เมษายน พ.ศ. 2531)		ปัญจะ เกสรทอง
พิชัย รัตตกุล พลเอก ชาติชาย ชุณหะวัณ พงส์ สารสิน พลเรือเอก สนธิ บุณยะชัย พลเอก เทียนชัย สิริสัมพันธ์		รองนายกรัฐมนตรี (ครม. 45) (29 ธันวาคม พ.ศ. 2532 – 26 สิงหาคม พ.ศ. 2533)		บุญเอื้อ ประเสริฐสุวรรณ เฉลิมพันธ์ ศรีวิกรม์ โกศล ไกรฤกษ์ พลเอก มานะ รัตนโกเศศ พลเอก อาทิตย์ กำลังเอก
ปุณมี ปุณศรี		รัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์ (11 มีนาคม 2524 – 19 ธันวาคม 2524)		ปุณมี ปุณศรี
พิชัย รัตตกุล		หัวหน้าพรรคประชาธิปัตย์ (พ.ศ. 2534 – พ.ศ. 2546)		บัญญัติ บรรทัดฐาน