อาณาจักรพุกาม

21°10′20″N 94°51′37″E / 21.17222°N 94.86028°E / 21.17222; 94.86028

อาณาจักรพุกาม ပုဂံခေတ်
ค.ศ. 849–ค.ศ. 1297
อาณาจักรพุกามประมาณ ค.ศ. 1210 สมัยพระเจ้านรปติสี่ตู่
สถานะ	อาณาจักร
เมืองหลวง	พุกาม (ค.ศ. 849–1297)
ภาษาทั่วไป	ภาษาพม่าโบราณ, ภาษามอญ, ภาษาปยู
ศาสนา	พุทธเถรวาทและมหายาน, วิญญาณนิยม, ศาสนาฮินดู
การปกครอง	ราชาธิปไตย
พระมหากษัตริย์
• ค.ศ. 1044–77	พระเจ้าอโนรธามังช่อ
• ค.ศ. 1084–1112	พระเจ้าจานซิต้า
• ค.ศ. 1112–67	พระเจ้าอลองสิธู
• ค.ศ. 1174–1211	พระเจ้านรปติสี่ตู่
• ค.ศ. 1256–87	พระเจ้านรสีหบดี
สภานิติบัญญัติ	รัฐสภาแห่งสหภาพ
ยุคประวัติศาสตร์	สมัยกลาง
• เริ่มต้นปฏิทินพม่า	23 มีนาคม ค.ศ. 640
• ก่อตั้งอาณาจักร	23 ธันวาคม ค.ศ. 849
• เริ่มต้นใช้ตัวอักษรพม่า	ค.ศ. 984 และ ค.ศ. 1035
• เริ่มสร้างจักรวรรดิ	ค.ศ. 1050–60
• ช่วงรุ่งเรืองสูงสุด	ค.ศ. 1174–1250
• มองโกลรุกรานครั้งแรก	ค.ศ. 1277–87
• รวมอาณาจักรมยีนไซ่ง์	17 ธันวาคม ค.ศ. 1297
• มองโกลรุกรานครั้งที่สอง	ค.ศ. 1300–01
ประชากร
• ค.ศ. 1210	1.5 ถึง 2 ล้านคน
สกุลเงิน	จัต
ก่อนหน้า ถัดไป อาณาจักรศรีเกษตร อาณาจักรสุธรรมวดี ราชวงศ์เรมโร อาณาจักรมยีนไซ่ง์ อาณาจักรหงสาวดี ราชวงศ์เรมโร รัฐฉาน

อาณาจักรพุกาม (พม่า: ပုဂံပြည်, ออกเสียง: [bəɡàɰ̃ kʰɪʔ]) เป็นอาณาจักรพม่าแห่งแรกที่รวมเอาภูมิภาคต่าง ๆ ซึ่งต่อมากลายเป็นพม่าในปัจจุบัน การปกครองของพุกามระยะเวลา 250 ปีเหนือหุบเขาอิระวดีและพื้นที่โดยรอบได้วางรากฐานสำคัญสำหรับการสืบทอดภาษาพม่าและวัฒนธรรม การแพร่กระจายของกลุ่มชาติพันธุ์พม่าในพม่าตอนบนและการเติบโตของศาสนาพุทธนิกายเถรวาทในพม่าและในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้แผ่นดินใหญ่

อาณาจักรนี้เติบโตมาจากการตั้งถิ่นฐานเล็ก ๆ ที่พุกามโดยชาวพม่าช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 9 ในอีกสองร้อยปีต่อมาอาณาจักรเล็ก ๆ แห่งนี้ค่อย ๆ เติบโตขึ้นจนดูดกลืนพื้นที่โดยรอบ จนกระทั่งในช่วงปี ค.ศ. 1050 และ ค.ศ. 1060 เมื่อพระเจ้าอโนรธามังช่อทรงก่อตั้งอาณาจักรพุกาม สันนิษฐานว่าเป็นครั้งแรกที่รวมพื้นที่หุบเขาอิรวดีและพื้นที่โดยรอบไว้ภายใต้การปกครองเดียวกัน ในช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 12 ผู้สืบทอดของพระเจ้าอโนรธาได้ขยายอิทธิพลไปทางใต้มากขึ้นจรดถึงคาบสมุทรมลายูตอนบน ไปทางตะวันออกอย่างน้อยจรดถึงแม่น้ำสาละวิน ทางเหนือไกลออกไปจรดถึงพรมแดนจีนตอนใต้ในปัจจุบัน และไปทางตะวันตกจรดยะไข่ตอนเหนือและเนินเขาชีน ในคริสต์ศตวรรษที่ 12 และ 13 อาณาจักรพุกามซึ่งอยู่ร่วมสมัยกับอาณาจักรพระนครเป็นหนึ่งในสองอาณาจักรหลักของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้แผ่นดินใหญ่

ภาษาและวัฒนธรรมพม่าค่อย ๆ เข้ามามีบทบาทในหุบเขาอิรวดีตอนบน ลดความสำคัญของภาษาปยู มอญและบาลีในช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 12 ศาสนาพุทธนิกายเถรวาทเริ่มแพร่หลายไปสู่ระดับหมู่บ้านอย่างช้า ๆ แม้ว่าแนวทางปฏิบัติแบบตันตระ มหายาน พราหมณ์และวิญญาณนิยมจะยังคงฝังรากลึกอยู่ในทุกระดับชั้นทางสังคม ผู้ปกครองของพุกามได้สร้างวัดพุทธมากกว่า 10,000 วัดในเขตโบราณคดีพุกาม ซึ่งปัจจุบันเหลืออยู่มากกว่า 2,000 วัด เศรษฐีบริจาคที่ดินปลอดภาษีให้กับทางศาสนา

อาณาจักรเสื่อมถอยลงในช่วงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 13 จากการเติบโตต่อเนื่องของความมั่งคั่งทางศาสนาที่ปลอดภาษีในช่วงปี ค.ศ. 1280 ส่งผลอย่างรุนแรงต่อความสามารถของกษัตริย์ในการรักษาความภักดีของข้าราชบริพารและทหาร สิ่งนี้ทำให้เกิดความไม่สงบภายในและความท้าทายภายนอกจากชาวยะไข่ มอญ มองโกล และไทใหญ่ การรุกรานของมองโกลซ้ำแล้วซ้ำเล่า (ค.ศ. 1277–1301) ทำให้อาณาจักรซึ่งมีอายุสี่ร้อยกว่าปีนี้ล่มสลายลงใน ค.ศ. 1287 การล่มสลายดังกล่าวตามมาด้วยการแตกแยกทางการเมืองเป็นเวลา 250 ปีซึ่งกินระยะเวลานานจนถึงคริสต์ศตวรรษที่ 16

อาณาจักรพุกามหลังปี พ.ศ. 1830 ถูกมองโกลยึดครองและแบ่งดินแดนออกเป็น 2 มณฑล คือ

• มณฑลเจิ้งเหมี่ยน (จีน: 征緬; เวด-ไจลส์: Cheng-Mien) โดยรวมรัฐทางเหนือของพม่าเข้าด้วยกันมีตะก้อง เป็นศูนย์กลางภายใต้การปกครองของข้าหลวงจีน มีทหารมองโกลประจำ
• มณฑลเหมี่ยนชุง (จีน: 緬中; เวด-ไจลส์: Mien-Chung) อยู่ทางภาคกลางของพม่า มีพุกามเป็นศูนย์กลางจนปี พ.ศ. 1832 จึงได้แต่งตั้งพระเจ้าจะซวา เป็นกษัตริย์ปกครองพุกาม ในฐานะประเทศราชของจีน

รายพระนามกษัตริย์

• ราชวงศ์พุกามตอนต้น

1. พระเจ้าปยีน-บย่า ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1389–1419
2. ตานแนะ ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1419–1447
3. ซะเลงะคเว่ ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1447–1477
4. เต้นโค ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1477–1499
5. ญองอู้ ซอยะฮ่าน ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1499–1544
6. กู้นซอจ้องพยู ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1544-1564
7. จีนโซ่ ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1564-1581
8. โซะกะเต้ ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1581-1587

• สมัยจักรวรรดิ

1. พระเจ้าอโนรธามังช่อ ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1587-1620
2. พระเจ้าซอลู ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1620-1627
3. พระเจ้าจานซิต้า ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1627-1655/1656
4. พระเจ้าอลองสิธู ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1655/1656-1710
5. พระเจ้านะระตู ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1710-1714
6. พระเจ้านรสิงขะ ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1714-1717
7. พระเจ้านรปติสี่ตู่ ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1717-1754
8. พระเจ้าไชยสิงขะ ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1754-1778
9. นรสิงหอุซะนา ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1774/1778-1778 (เทียบเท่าผู้ว่าการแทน)
10. พระเจ้าจะซวา ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1778-1792
11. พระเจ้าอุซะนา ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1792-1799
12. พระเจ้านรสีหบดี ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1799-1830

พุกามในปัจจุบัน

ดูบทความหลักที่ พุกาม

ปัจจุบันพุกามเป็นเมืองที่มีชื่อเสียงทางด้านการท่องเที่ยวที่สำคัญแห่งหนึ่งของพม่า พุกามได้ชื่อว่าเป็นเมืองแห่งทะเลเจดีย์หรือดินแดนแห่งเจดีย์ เพราะในช่วงรุ่งเรืองสูงสุดของอาณาจักรระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 11 ถึง 13 มีวัด เจดีย์ และอาราม กว่า 10,000 แห่ง ที่ถูกสร้างขึ้นบนที่ราบพุกามเพียงแห่งเดียว ซึ่งยังคงมีวัดและเจดีย์กว่า 2,200 แห่งที่ยังคงอยู่รอดมาจนถึงปัจจุบัน ในปี พ.ศ. 2562 พุกามได้รับการรับรองจากองค์การยูเนสโกให้เป็นแหล่งมรดกโลกแห่งใหม่

หมายเหตุ

1. อาณาจักรมองโกลได้เริ่มรุกรานและคุกคามพุกามมาตั้งแต่สมัยพระเจ้านรปติสินธุ หลังจากนั้นกษัตริย์อีก 3-4 พระองค์ถัดมาครองราชย์แต่เพียงสั้น ๆ ไม่ปรากฏผลงานที่โดดเด่น จนในที่สุดอาณาจักรพุกามก็ล่มสลายถึงที่สุดในสมัยพระเจ้านรสีหบดี ก็ตกเป็นประเทศราชของราชวงศ์หยวนของกุบไลข่าน

อ้างอิง

1. Lieberman 2003: 88–123
2. Lieberman 2003: 90–91, 94
3. Aung-Thwin 1985: 197
4. Lieberman 2003: 24
5. Lieberman 2003: 92–97
6. Lieberman 2003: 119–120
7. Htin Aung 1967: 63–65
8. "อาณาจักรที่สำคัญของพม่า". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-07-19. สืบค้นเมื่อ 2008-04-23.
9. Stadtner 2011: 216
10. Köllner, Bruns 1998: 117
11. "Seven more cultural sites added to UNESCO's World Heritage List". UNESCO. 6 July 2019.

บรรณานุกรม

• Aung-Thwin, Michael (1985). Pagan: The Origins of Modern Burma. Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN 0-8248-0960-2.
• Aung-Thwin, Michael (2005). The mists of Rāmañña: The Legend that was Lower Burma (illustrated ed.). Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN 9780824828868.
• Charney, Michael W. (2006). Powerful Learning: Buddhist Literati and the Throne in Burma's Last Dynasty, 1752–1885. Ann Arbor: University of Michigan.
• Coedès, George (1968). Walter F. Vella (บ.ก.). The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.
• Cooler, Richard M. (2002). "The Art and Culture of Burma". Northern Illinois University. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-12-26. สืบค้นเมื่อ 2016-11-22.
• Dijk, Wil O. (2006). Seventeenth-century Burma and the Dutch East India Company, 1634–1680 (illustrated ed.). Singapore: NUS Press. ISBN 9789971693046.
• Hall, D.G.E. (1960). Burma (3rd ed.). Hutchinson University Library. ISBN 978-1-4067-3503-1.
• Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. London: Frank Cass & Co. Ltd.
• Htin Aung, Maung (1967). A History of Burma. New York and London: Cambridge University Press.
• Kala, U (1720). Maha Yazawin Gyi (ภาษาพม่า). Vol. 1–3 (2006, 4th printing ed.). Yangon: Ya-Pyei Publishing.
• Köllner, Helmut; Axel Bruns (1998). Myanmar (Burma) (illustrated ed.). Hunter Publishing. pp. 255. ISBN 9783886184156.
• Kyaw Thet (1962). History of Burma (ภาษาพม่า). Yangon: Yangon University Press.
• Lieberman, Victor B. (2003). Strange Parallels: Southeast Asia in Global Context, c. 800–1830, volume 1, Integration on the Mainland. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80496-7.
• Moore, Elizabeth H. (2007). Early Landscapes of Myanmar. Bangkok: River Books. ISBN 974-9863-31-3.
• Myint-U, Thant (2006). The River of Lost Footsteps—Histories of Burma. Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-0-374-16342-6.
• Pan Hla, Nai (1968). Razadarit Ayedawbon (ภาษาพม่า) (8th printing, 2004 ed.). Yangon: Armanthit Sarpay.
• Ricklefs, M.C.; Bruce McFarland Lockhart; Albert Lau; Portia Reyes; Maitrii Aung-Thwin; Bruce Lockhart (2010). A New History of Southeast Asia. Palgrave Macmillan. p. 544. ISBN 978-0230212145.
• Royal Historical Commission of Burma (1829–1832). Hmannan Yazawin (ภาษาพม่า). Vol. 1–3 (2003 ed.). Yangon: Ministry of Information, Myanmar.
• Than Tun (December 1959). "History of Burma: A.D. 1300–1400". Journal of Burma Research Society. XLII (II).
• Than Tun (1964). Studies in Burmese History (ภาษาพม่า). Vol. 1. Yangon: Maha Dagon.
• Wicks, Robert S. (1992). Money, markets, and trade in early Southeast Asia: the development of indigenous monetary systems to AD 1400. SEAP Publications. ISBN 9780877277101.