ภาษาเตตุน
เตตุน (เตตุน: Tetun, ออกเสียง: [ˈt̪et̪un̪]) หรือ เตตุง (โปรตุเกส: Tetum, ออกเสียง: [ˈt̪et̪ũ]) เป็นภาษาประจำชาติของประเทศติมอร์-เลสเต เป็นภาษากลุ่มออสโตรนีเชียน ที่มีคำจำนวนมากมาจากภาษาโปรตุเกส รวมถึงภาษามลายูและภาษาอินโดนีเซีย
| ภาษาเตตุน | |
|---|---|
| Tetun Prasa; Tétum Praça (โปรตุเกส) | |
| Tetun Dili, Tetun Prasa | |
| ประเทศที่มีการพูด | ประเทศติมอร์-เลสเต |
| จำนวนผู้พูด | 390,000 คน (2009) ภาษาที่สอง: 570,000 คนในประเทศติมอร์-เลสเต |
| ตระกูลภาษา | ออสโตรนีเซียน
|
| ภาษาถิ่น | Belunese (Tetun Belu) Terik (Tetun Terik) |
| ระบบการเขียน | ละติน (อักษรเตตุน) |
| สถานภาพทางการ | |
| ภาษาทางการ | ติมอร์-เลสเต |
| ผู้วางระเบียบ | สถาบันภาษาศาสตร์แห่งชาติ |
| รหัสภาษา | |
| ISO 639-3 | tdt |
 บริเวณที่มีผู้พูดภาษาเตตุนเป็นภาษาแม่ในติมอร์-เลสเต | |
| ภาษาเตตุง (โปรตุเกส), เตตุน (เตตุน) | |
|---|---|
| Lian Tetun | |
| ประเทศที่มีการพูด | ติมอร์ตะวันตก, ติมอร์-เลสเต |
| จำนวนผู้พูด | 500,000 คน ส่วนใหญ่อยู่ในประเทศอินโดนีเซีย (2010–2011) ผู้พูดภาษาที่สองในอินโดนีเซียและติมอร์-เลสเต 50,000 คน |
| ตระกูลภาษา | ออสโตรนีเซียน
|
| ภาษาถิ่น | Belunese (Tetun Belu) Terik (Tetun Terik) |
| สถานภาพทางการ | |
| ภาษาทางการ |  ติมอร์-เลสเต |
| ภาษาชนกลุ่มน้อยที่รับรองใน |  อินโดนีเซีย (จังหวัดนูซาเติงการาตะวันออก) |
| รหัสภาษา | |
| ISO 639-2 | tet |
| ISO 639-3 | tet |
 บริเวณที่มีผู้พูดภาษา Tetum Belu (ตะวันตก) และ Tetum Terik (ตะวันออกเฉียงใต้) ในติมอร์-เลสเต แผนที่นี้ไม่แสดงผู้พูดภาษาเตตุนส่วนใหญ่ในติมอร์ตะวันตก | |
ประวัติ
เตตุนเกิดเป็นภาษาสำหรับการติดต่อในคริสต์ศตวรรษที่ 16 หลังจากที่ได้กลายเป็นอาณานิคมของประเทศโปรตุเกส ภาษาหลักของภาษานี้ เป็นภาษาที่ใช้ในเมืองหลวงดิลี เรียกว่า เตตุน-ปราซา: Tetun-Prasa ส่วนรูปแบบพื้นเมืองที่ใช้พูดในชนบทเรียกว่า เตตุน-เตริก: Tetun-Terik
ถึงแม้ว่า ภาษาโปรตุเกสเป็นภาษาราชการของติมอร์ของโปรตุเกส ซึ่งเป็นชื่อที่ใช้เรียกในสมัยนั้น เตตุน-ปราซา เป็นภาษา lingua franca ที่ใช้กันเป็นหลัก ซึ่งยืมคำมาจากโปรตุเกสเป็นอย่างมาก เมื่อประเทศอินโดนีเซียบุกเข้ายึดครองติมอร์ตะวันออกเป็นจังหวัดที่ 27 ของสาธารณรัฐ ได้มีการห้ามใช้ภาษาโปรตุเกส อย่างไรก็ดี แทนที่ศาสนจักรนิกายคาทอลิก จะนำภาษาอินโดนีเซียมาใช้ในพิธีสวดมนต์ ก็ได้นำภาษาเตตุนมาใช้แทน ทำให้เป็นจุดรวมของเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมและชาติ
ไวยากรณ์
ไวยากรณ์ของภาษาเตตุนไม่ซับซ้อน ไม่มีการแบ่งเพศ ไม่มีการผันคำกริยา ไม่มีคำนำหน้านามชี้เฉพาะ ไม่มีคำกริยาที่ตรงกับ verb to be ของภาษาอังกฤษ แต่มีคำ la'ós (แปลว่าไม่เป็น) ซึ่งแสดงความปฏิเสธ
- Timor-oan la'ós Indonézia-oan.= ชาวติมอร์ไม่ได้เป็นชาวอินโดนีเซีย
- Lia-indonézia la'ós sira-nia lian. = ภาษาอินโดนีเซียไม่ใช่ภาษาของเรา
maka (ผู้ซึ่ง ที่ซึ่ง) ใช้เป็นคำคุณศัพท์ได้ เช่น
- Xanana Gusmão maka ita-nia Prezidente. = นี่คือ ซานานา กุสเมา ผู้เป็นประธานาธิบดีของเรา
- João maka gosta serveja. = จอห์นเป็นคนคนหนึ่งซึ่งชอบเบียร์
คำถามใช่/ไม่ใช่ สร้างโดยใช้คำ ka (หรือ) หรือ ka lae (หรือไม่)
- O bulak ka? = คุณบ้าหรือเปล่า
- O gosta ha'u ka lae? = คุณไม่ชอบฉันหรือ
รูปพหูพจน์ไม่นิยมใช้กับคำนาม ยกเว้นมีคำว่า sitra (พวกเขา) อยู่ด้วย เช่น fetu = ผู้หญิง (1 คน) fetu sitra = ผู้หญิง (หลายคน) ในกรณีของคำที่มาจากภาษาโปรตุเกส มีการแยกรูปพหูพจน์ (ลงท้ายด้วย s) เช่น Estadus Unidus = สหรัฐอเมริกา Nasoens Unidas = สหภาพแห่งชาติ
เปลี่ยนคำคุณศัพท์เป็นคำนาม เติมคำ oan เช่น malae = ต่างชาติ malae-oan = ชาวต่างชาติ ในทำนองเดียวกัน ชาวติมอร์เขียนว่า Timor-oan เมื่อกล่าวถึงประเทศของชาวติมอร์ใช้ Rai-Timor
ไม่แสดงรูปอดีตเว้นแต่มีคำบ่งชี้ เช่น ona (แล้ว) เช่น
- Ha'u han = ฉันกิน
- Ha'u han etu = ฉันกินข้าว (ปัจจุบัน/อดีต)
- Ha'u han etu ona = ฉันกินข้าวแล้ว (อดีต/ปัจจุบันสมบูรณ์)
ภาษาเตตุนมีคำว่า"เรา" 2 คำแบบเดียวกับภาษามลายู คือ ami (ไม่รวมผู้ฟัง) และ ita (รวมผู้ฟัง) เช่น ami-nia karreta = รถของเรา ita-nia rain = ประเทศของเรา
คำว่า nia แสดงถึงเหตุการณ์ที่ยังดำเนินอยู่ การแสดงความเป็นเจ้าของใช้คำว่า nian เช่น povu Timór Lorosa'e nian = ประชาชนของติมอร์-เลสเต
คำกริยาสร้างโดยใช้คำอุปสรรค "ha-" หรือ "hak-" นำหน้านามหรือคุณศัพท์ เช่น
- habeen - ทำให้เป็นของเหลว ละลาย- จาก been (ของเหลว)
- habulak - ขับอย่างบ้าคลั่ง- จาก bulak (บ้า)
- hamanas - ให้ความร้อน- จาก manas (ร้อน)
ในภาษาเตตุนไม่มีรูปประธานถูกกระทำ แต่คำอุปสรรค "na-" หรือ "nak-" ใช้เปลี่ยนรูปกริยาจากสกรรมกริยาเป็นอกรรมกริยา เช่น
- nabeen - (ถูก) ทำให้เหลว
- nabulak - (ถูก) ขับอย่างบ้าคลั่ง
- namanas - (ถูก) ทำให้ร้อน
ข้อความพื้นฐาน
- Bondia - "สวัสดี (ตอนเช้า)" (จากภาษาโปรตุเกส Bom dia).
- Di'ak ka lae? - "เป็นอย่างไรบ้าง?" (แปลตรงตัว "คุณรู้สึกดีหรือไม่?")
- Ha'u di'ak - "ฉันสบายดี"
- Obrigadu/Obrigada - "ขอบคุณ", พูดโดยผู้ชาย/ผู้หญิง (จากภาษาโปรตุเกส Obrigado/Obrigada).
- Ita bele ko'alia Tetun? - "คุณพูดภาษาเตตุนได้ไหม?"
- Loos - "ใช่"
- Lae - "ไม่"
- Ha'u' [la] komprende - "ฉัน (ไม่) เข้าใจ" (จากภาษาโปรตุเกส compreender).
อ้างอิง
- ภาษาเตตุง (โปรตุเกส), เตตุน (เตตุน) ที่ Ethnologue (18th ed., 2015) (ต้องสมัครสมาชิก)
- "Table 14: Second language/dialect by sex for the population over four years of age". Timor-Leste Population and Housing Census 2015. Timor-Leste Ministry of Finance. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2022-01-27. สืบค้นเมื่อ 2022-02-08.
- Bauer, Laurie (2007). The Linguistics Student's Handbook. Edinburgh: Edinburgh University Press.
- National Institute of Linguistics, National University of East Timor (Archived) includes several bilingual Tetum dictionaries, and articles about Tetum
- Hull, Geoffrey, Standard Tetum-English Dictionary 2nd Ed, Allen & Unwin Publishers ISBN 978-1-86508-599-9
- Official Web Gateway to the Government of Timor-Leste – Religion & Language
- The standard orthography of the Tetum language (PDF)
- Matadalan Ortografiku ba Lia-Tetun - Tetum Spelling Guide
- Damien LEIRIS - Personal approach of the Tetum language (PDF)
- Colonization, Decolonization and Integration: Language Policies in East Timor, Indonesia, by Nancy Melissa Lutz
- Current Language Issues in East Timor (Dr. Geoffrey Hull)
- Van Klinken, Catharina (1999). A grammar of the Fehan dialect of Tetun, an Austronesian language of West Timor (PDF). Canberra: Pacific Linguistics, The Australian National University. doi:10.15144/PL-C155. ISBN 0858835142.
- Hull, Geoffrey (1998). "The Languages of Timor 1772-1997: A Literature Review". Estudos de Linguas e Culturas de Timor Leste (Studies in Languages and Cultures of East Timor). 1: 1–38.
- Ross, Melody A. (2017). Attitudes toward Tetun Dili, A Language of East Timor (PDF) (วิทยานิพนธ์ phd). University of Hawaiʻi at Mānoa. hdl:10125/62504.
แหล่งข้อมูลอื่น
- Peace Corps East Timor Tetun Language Manual (2011, 2nd edition; 2015, 3rd edition เก็บถาวร 2022-01-21 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน)
- Intensive Tetun language courses at Dili Institute of Technology เก็บถาวร 2018-02-07 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- Pictures from a Portuguese language course, using Tetum, published in the East Timorese newspaper Lia Foun in Díli (from Wikimedia Commons)
- Tetun website with sound files
- Teach yourself Tetum... an interview with some information on the history of Tetum
- Wordfinder (Tetun/English minidictionary) เก็บถาวร 2010-06-09 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน and other publications available from Dili
- Damien LEIRIS - Personal approach of the Tetum language (PDF)
- Tetun dictionary
- Tetum illustrated dictionary
- Dili Institute of Technology Institute of Technology website
- A Traveller's Dictionary in Tetun-English and English-Tetun includes some information on grammar, based on the Tetun-Terik dialect
- Sebastião Aparício da Silva Project for the Protection and Promotion of East Timorese Languages
- Suara Timor Lorosae Daily newspaper in Tetum and Indonesian[ลิงก์เสีย]
- Jornal Nacional Semanário Tetum page
- Tetum dictionaries เก็บถาวร 2008-02-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- Tetun 1, Tetun 2 เก็บถาวร 2010-06-09 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน Tetun writing courses for East Timorese university students, by Catharina Williams-van Klinken, Dili Institute of Technology
- Talk Tetum in Timor VisitEastTimor.com Travel Guide help you to talk in East Timor
- Robert Blust's field notes on Tetun are archived with Kaipuleohone
วิกิพีเดีย, วิกิ, หนังสือ, ห้องสมุด, บทความ, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, มือถือ, โทรศัพท์, แอนดรอยด์, ไอโอเอส, แอปเปิ้ล, สมาร์ทโฟน, พีซี, เว็บ, คอมพิวเตอร์, ข้อมูลเกี่ยวกับ ภาษาเตตุน, ภาษาเตตุน คืออะไร? ภาษาเตตุน หมายความว่าอะไร?
ฝากคำตอบ
ต้องการเข้าร่วมการสนทนาหรือไม่?คุณสามารถร่วมเขียนได้!