พญาธรรมราชา

พญาธรรมราชา (มอญ: ဗညာ ဓမ္မရာဇာ, พม่า: ဗညား ဓမ္မရာဇာ, เสียงอ่านภาษาพม่า: [bəɲá dəma̰jàzà]; บางครั้งเรียก พระเจ้าสุโทธรรมราชาธิราช, ประมาณ 1392 – 1424) เป็นพระมหากษัตริย์รัชกาลที่ 10 แห่งอาณาจักรหงสาวดี ครองราชสมบัติระหว่าง ค.ศ. 1421 ถึง 1424 ต่อจากพระเจ้าราชาธิราช พระราชบิดาที่สวรรคตระหว่างออกล่าสัตว์

พญาธรรมราชา ဗညား ဓမ္မရာဇာ
พระเจ้าหงสาวดี
ครองราชย์	ป. ธันวาคม ค.ศ. 1421 – ป. ปลาย ค.ศ. 1424
ก่อนหน้า	พระเจ้าราชาธิราช
ต่อไป	พญารามที่ 1
พระราชสมภพ	ป. มกราคม ค.ศ. 1393 ป. เดือนดะโบ่-ดแว 754 ME พะโค อาณาจักรหงสาวดี
สวรรคต	ป. ปลาย ค.ศ. 1424 (31 พรรษา) 786 ME พะโค อาณาจักรหงสาวดี
ชายา	Mi Ta-Lat
พระราชบุตร	พญาเกียรติ์
ราชวงศ์	ฟ้ารั่ว
พระราชบิดา	พระเจ้าราชาธิราช
ศาสนา	พุทธเถรวาท

ในรัชสมัยพระองค์แทบจะไม่เคยปกครองแผ่นดินอย่างแท้จริงเพราะต้องเผชิญหน้ากับการก่อกบฏโดยพระราชอนุชาทั้ง 2 คือ พญารามและพญาเกียรติ์ รวมถึงการรุกรานจากอาณาจักรอังวะของชาวพม่า หลังการสิ้นสุดสงครามระหว่างหงสาวดีและอังวะในสงครามสี่สิบปี พระองค์ถูกวางยาพิษสวรรคตโดยฝีมือของพญารามเมื่อ ค.ศ. 1424 หลังจากนั้นไม่นานพญารามได้ขึ้นสืบราชบัลลังก์เป็นพญารามที่ 1

พระชนม์ชีพช่วงต้น

พญาธรรมราชาเสด็จพระราชสมภพ ป. ต้น ค.ศ. 1393 โดยเป็นพระราชโอรสในพระเจ้าราชาธิราชแห่งหงสาวดี (ครองราชย์ ค.ศ. 1384–1421) พระนามของพระราชมารดาสูญหายไปจากประวัติศาสตร์ แม้ว่าพระนางอาจเป็นหนึ่งในอัครมเหสี เนื่องจากพระราชโอรสกลายเป็นรัชทายาทโดยสันนิษฐานพงศาวดารมอญฉบับปากลัด ระบุว่า บรรดาศักดิ์ของเจ้าชายเมื่อทรงพระเยาว์คือ พญาเกียรติ์ หรือ บะญาจ้าน (มอญ: ဗညာကေန်, พม่า: ဗညားကျန်း, [bəɲá tɕáɴ])

เนื่องจากเป็นพระราชโอรสองค์โตที่มีพระชนม์ชีพอยู่ของพระเจ้าราชาธิราช เจ้าชายเติบโตเป็นรัชทายาทในพระราชวังที่พะโค วัยพระเยาว์ของพระองค์ตรงกับช่วงที่อาณาจักรของพระราชบิดากลายเป็นมหาอำนาจในภูมิภาคช่วงคริสต์ทศวรรษ 1390 พระองค์และบรรดาพระอนุชาของพระองค์ไม่เคยเผชิญกับสงครามใด ๆ ในช่วงปีแห่งการก่อตั้ง แม้แต่เมื่อพระเจ้าราชาธิราชได้รื้อฟื้นสงครามกับอาณาจักรอังวะทางเหนืออีกสองครั้งใน ค.ศ. 1401 และ 1408 เจ้าชายทั้งสองก็ไม่ได้เข้าร่วมสงครามจนกระทั่งถึงฤดูแล้งใน ค.ศ. 1412–1413 กษัตริย์ทรงกระตุ้นพระราชโอรสว่า ในขณะที่พระเจ้ามังฆ้องทรงมีพระราชโอรสที่ฉลาดหลักแหลมคือมังรายกะยอฉะวา แต่พระราชโอรสของพระองค์เองกลับไร้ประโยชน์อย่างสิ้นเชิง

พระราชวงศ์

ไม่ค่อยมีใครทราบเกี่ยวกับพระราชวงศ์อันใกล้ชิดของกษัตริย์มากนัก พระมเหสีองค์หนึ่งของพญาธรรมราชาคือ Mi Ta-Lat ธิดาในผู้สำเร็จราชการ Smin Awa Naing ตัวพระองค์กับ Ta-Lat เสกสมรสเร็วสุดตั้งแต่ ค.ศ. 1415 พระองค์มีพระราชโอรสนามว่าพระเจ้าพญาเกียรติ์ (ครองราชย์ ค.ศ. 1451–1453)

ประวัติศาสตร์นิพนธ์

พงศาวดารพม่าส่วนใหญ่ให้ข้อมูลเกี่ยวกับพระชนม์ชีพของพระองค์น้อย มีเพียง พงศาวดารหงสาวดี เท่านั้นที่กล่าวถึงปีขึ้นครองราชย์ พระชนมายุตอนขึ้นครองราชย์ ความยาวรัชสมัย และพระชนมายุตอนสวรรคต ข้อมูลส่วนหนึ่งในตารางต่อไปนี้ได้มาจากข้อมูลที่มีอยู่ในพงศาวดารเกี่ยวกับพระนางเชงสอบูกับพญารามที่ 1

ข้อมูล	พระราชสมภพ–สวรรคต	พระชนมายุตอนขึ้นครองราชย์	พระชนมายุตอนสวรรคต	รัชสมัย	ตวามยาวรัชสมัย	อ้างอิง
ราชาธิราช (ป. คริสต์ทศวรรษ 1560)	ในเมษายน 1393 – 1424/25	อย่างน้อย 28	อย่างน้อย 31	1421/22–1424/25	3 ปี
มหาราชวงศ์ (1724)	ในเมษายน 1395 – 1426/27	อย่างน้อย 28	อย่างน้อย 31	1423/24–1426/27	3
พงศาวดารหงสาวดี (1766)	ป. 1393	28 (ปีที่ 29)	31 (ปีที่ 32)	1421/22–1424/25	3
พงศาวดารมอญฉบับชเวนอ (1785, 1922)	ป. 1682–1713/14 [ตามต้นฉบับ]		31 (ปีที่ 32)	1710/11–1713/14 [ตามต้นฉบับ]	3
มหาราชวงศ์ ฉบับใหม่ (1798)	ไม่ได้ระบุ	ไม่ได้ระบุ	ไม่ได้ระบุ	1421/22–?	ไม่ได้ระบุ
มหาราชวงศ์ ฉบับหอแก้ว (1832)	ในเมษายน 1393 – 1426/27	อย่างน้อย 30	อย่างน้อย 33	1423/24–1426/27	3
พงศาวดารมอญฉบับปากลัด (1912)	?–1423/24	?	?	1420/21–1423/24	3

หมายเหตุ

1. พงศาวดารหงสาวดี (Schmidt 1906: 20–21, 118–119) ระบุว่าะญาธรรมราชาขึ้นครองราชย์ในปีที่ 29 (ตอน 28 พรรษา) ในปี 783 ME (30 มีนาคม ค.ศ. 1421 ถึง 29 มีนาคม ค.ศ. 1422) หมายความว่าพระองค์เสด็จพระราชสมภพใน ค.ศ. 1392 หรือ 1393 เนื่องจากพระเจ้าราชาธิราชสวรรคต ป. ต้นเดือนดะโบ่-ดแว 783 ME (ธันวาคม ค.ศ. 1383) ถ้าจะให้พญาธรรมราชาขึ้นครองราชย์ตอนพระชนมายุ 28 พรรษา พระองค์ต้องเสด็จพระราชสมภพในหรือหลังเดือนดะโบ่-ดแว 754 ME (13 มกราคม ถึง 10 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1393) Razadarit Ayedawbon ระบุว่าพญาธรรมราชามีพระชนมายุมากกว่าพญารามที่ 1 ที่พงศาวดาร (Pan Hla 2005: 203) ระบุว่าเสด็จพระราชสมภพก่อนเดือนกะโซน 755 ME (11 เมษายน ถึง 10 พฤษภาคม ค.ศ. 1393) โดยสรุปแล้ว พญาธรรมราชาและพญารามเสด็จพระราชสมภพในช่วงมกราคมถึงเมษายน ค.ศ. 1393 โดยพญาธรรมราชาเสด็จพระราชสมภพก่อนพญาราม
2. พระราชมารดาของพระองค์อาจะไม่ใช่พระนาง Thuddhamaya ผู้ให้กำเนิดพญารามหลังจากนั้นไม่นาน เนื่องจากพระองค์เป็นรัชทายาทโดยสันนิษฐาน พญาธรรมราชาจึงน่าจะเสด็จพระราชสมภพในอัครมเหสี Razadarit (Pan Hla 2005: 203) รายงานว่า พระนางปิยราชเทวี อัครมเหสีองค์แรกของพระเจ้าราชาธิราช สิ้นพระชนม์ประมาณ ค.ศ. 1392/1393 และพระองค์ทรงมีอัครมเหสีประมาณช่วงเดียวกันอีก 3 พระองค์ คือ: ราชเทวี, Lawka Dewi, สิริมายาเทวี
3. พ่อลาวแก่นท้าว พระราชโอรสองค์โตของพระเจ้าราชาธิราช ถูกประหารชีวิตใน ค.ศ. 1390
4. ทั้งมหาราชวงศ์ ฉบับใหม่ (Yazawin Thit Vol. 2 2012: 263) และมหาราชวงศ์ ฉบับหอแก้ว (Hmannan Vol. 2 2003: 48) ระบุว่า Smin Awa Naing กล่าวถึงพญาธรรมราชาเป็นพี่ชายและพ่อแม่สามี (နောင်တော် ခမက်တော်; naungdaw, khamettaw) (Hmannan Vol. 2 2003: 48) ระบุเพิ่มว่าเหตุผลที่ Awa Naing กล่าวถึงพญาธรรมราชาเช่นนี้ก็เพราะ Mi Ta-Lat ธิดาของ Awa Naing เสกสมรสกับพญาธรรมราชา นอกจากนี้ การอ้างอิงดังกล่าวเกิดขึ้นหลังการสวรรคตของมังรายกะยอฉะวาไม่นาน (13 มีนาคม ค.ศ. 1415)
5. (Pan Hla 2005: 197, 203): พญารามเสด็จพระราชสมภพก่อนเดือนกะโซน 755 ME (11 เมษายน ถึง 10 พฤษภาคม ค.ศ. 1393) เนื่องจากพญาธรรมราชามีพระชนมายุมากกว่าพญาราม พระองค์ต้องเสด็จพระราชสมภพก่อนเมษายน/พฤษภาคม ค.ศ. 1393 เช่นกัน
   (Pan Hla 2005: 356, footnote 1): พงศาวดารฉบับของพญาทะละระบุว่า พระเจ้าราชาธิราชสวรรคตในปี 783 ME (30 มีนาคม ค.ศ. 1421 ถึง 29 มีนาคม ค.ศ. 1422) (Pan Hla 2005: 369): พญาธรรมราชาครองราชย์เพียง 3 ปี
6. วันที่โดยประมาณนำมาจากวันพระราชสมภพของพระนางเชงสอบูคือ วันพุธ ขึ้น 12 ค่ำ เดือนดะบ้อง 757 ME [ตามต้นฉบับ] (วันเสาร์ ที่ 19 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1396) จาก (Maha Yazawin Vol. 2 2006: 82) นั่นหมายความว่าพญารามน่าจะเสด็จพระราชสมภพเมื่อ ป. เมษายน ค.ศ. 1395 ถ้าไม่เร็วกว่านั้น เนื่องจากพญาธรรมราชามีพระชนมายุมากกว่าพญาราม พระองค์ต้องเสด็จพระราชสมภพในเดือนเมษายน ค.ศ. 1395
   (Maha Yazawin Vol. 2 2006: 56–57): พระเจ้าราชาธิราชสวรรคตในปีถัดจากการสวรรคตของพระเจ้ามังฆ้องที่ 1 ในปี 784 ME และพญาธรรมราชาขึ้นครองราชย์ต่อ (Maha Yazawin Vol. 2 2006: 140): พญาธรรมราชาครองราชย์เพียง 3 ปี
7. (Shwe Naw 1922: 49): พระองค์สวรรคตในปี 1075 ME (ค.ศ. 1713/1714) ในปีที่ 32 (31 พรรษา)
8. (Yazawin Thit Vol. 1 2012: 265): พระเจ้ามังฆ้องสวรรคตในปี 783 ME; พระเจ้าราชาธิราชสวรรคตสองเดือนต่อมาในปีเดียวกัน (783 ME) และพญาธรรมราชาขึ้นครองราชย์ต่อ
9. วันพระราชสมภพโดยประมาณจากวันพระราชสมภพของพระนางเชงสอบูคือ วันพุธ ขึ้น 12 ค่ำ เดือนดะบ้อง 755 ME (11 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1394) จาก (Hmannan Vol. 2 2003: 92) นั่นหมายความว่าพญารามน่าจะเสด็จพระราชสมภพเมื่อ ป. เมษายน ค.ศ. 1393 ถ้าไม่เร็วกว่านั้น เนื่องจากพญาธรรมราชามีพระชนมายุมากกว่าพญาราม พระองค์ต้องเสด็จพระราชสมภพในเดือนเมษายน ค.ศ. 1393

อ้างอิง

1. Pan Hla 2005: 357–358
2. Harvey 1925: 94
3. Hmannan Vol. 2 2003: 48
4. Htin Aung 1967: 338
5. Schmidt 1906: 20–21, 118–119
6. Pan Hla 2005: 369

บรรณานุกรม

• Athwa, Sayadaw (1906) [1766]. แปลโดย P.W. Schmidt. "Slapat des Ragawan der Königsgeschichte". Die äthiopischen Handschriften der K.K. Hofbibliothek zu Wien (ภาษาเยอรมัน). Vienna: Alfred Hölder. 151.
• Aung-Thwin, Michael A. (2017). Myanmar in the Fifteenth Century. Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN 978-0-8248-6783-6.
• Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. London: Frank Cass & Co. Ltd.
• Htin Aung, Maung (1967). A History of Burma. New York and London: Cambridge University Press.
• Kala, U (2006) [1724]. Maha Yazawin (ภาษาพม่า). Vol. 1–3 (4th printing ed.). Yangon: Ya-Pyei Publishing.
• Maha Sithu (2012) [1798]. Kyaw Win; Thein Hlaing (บ.ก.). Yazawin Thit (ภาษาพม่า). Vol. 1–3 (2nd ed.). Yangon: Ya-Pyei Publishing.
• Pan Hla, Nai (2005) [1968]. Razadarit Ayedawbon (ภาษาพม่า) (8th printing ed.). Yangon: Armanthit Sarpay.
• Phayre, Major Gen. Sir Arthur P. (1873). "The History of Pegu". Journal of the Asiatic Society of Bengal. Oxford University. 42.
• Phayre, Lt. Gen. Sir Arthur P. (1967) [1883]. History of Burma. London: Susil Gupta.
• Royal Historical Commission of Burma (2003) [1832]. Hmannan Yazawin (ภาษาพม่า). Vol. 1–3. Yangon: Ministry of Information, Myanmar.
• Shwe Naw, บ.ก. (1922) [1785]. Mon Yazawin (Shwe Naw) (ภาษาพม่า). แปลโดย Shwe Naw. Yangon: Burma Publishing Workers Association Press.