กลุ่มรัฐข่า

กลุ่มรัฐข่า เป็นข้อสันนิษฐานถึงกลุ่มอำนาจในพื้นที่ลุ่มน้ำมูล, ลุ่มน้ำโขง และที่ราบสูงโบลาเวน จรดเทือกเขาอันนัมและที่สูงตอนกลางทางตะวันออก ซึ่งพบการตั้งถิ่นฐานของกลุ่มชาติพันธุ์กูย, เยอ, ขแมร์ลือ [en] และบรู [en]ศูนย์กลางอำนาจขนาดใหญ่โดยรอบมักเรียกกลุ่มชาติพันธุ์เหล่านี้ว่า ข่า ต่อมาอาณาจักรจำปาศักดิ์และหัวเมืองเขมรป่าดงเข้าแทนที่กลุ่มอำนาจดั้งเดิมในพื้นที่ในช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 23

เรวแกว ตะบองขะมุม รามรักโองการ นครกาลจำบากนาคบุรีศรี
ข้อถกเถียงทางประวัติศาสตร์
พุทธศตวรรษที่ 20 – พ.ศ. 2256
ประวัติศาสตร์
• กฎมนเทียรบาลกล่าวถึงเมืองเรวแกว	พุทธศตวรรษที่ 20
• พงศาวดารเขมร ฉบับนักองค์เองกล่าวถึงเมืองตะบองคะมุม	พุทธศตวรรษที่ 20–21
• พงศาวดารล้านช้างกล่าวถึงเมืองรามรักโองการ	พ.ศ. 2114
• สร้างนครกาลจำบากนาคบุรีศรีตามตำนานเมืองนครจำปาศักดิ์	ก่อน พ.ศ. 2186
• สถาปนาอาณาจักรจำปาศักดิ์	พ.ศ. 2256
ก่อนหน้า ถัดไป อาณาจักรพระนคร อาณาจักรล้านช้าง อาณาจักรจำปาศักดิ์ เมืองประทายสมันต์ เมืองสังฆะ เมืองรัตนบุรี เมืองขุขันธ์

เมืองเรวแกว

กฎมนเทียรบาลของอาณาจักรอยุธยาซึ่งตั้งขึ้นในรัชสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถระบุถึงเมืองเรวแกวในฐานะ เมืองถวายดอกไม้ทองเงิน เมืองเรวแกวถูกสันนิษฐานว่าอาจเป็นเมืองในบริเวณใกล้กับจำปาศักดิ์ และชื่อเมืองอาจตรงกับคำว่า เรอแดว ซึ่งหมายถึงชาวระแด [en]

เมืองตะบองขะมุม

เจ้าพญาธรรมราชาหนีไปอยู่บ้านทำเลอม เหนือเขาพนมรุ้ง เกลี้ยกล่อมชาวบ้านชาวเมืองตะวันออกได้พร้อมมูล ยกกองทัพกลับมารบได้เมือง พระศรีโสไทยหนีมาอยู่ตำบลปรำบีโฉม เมืองลแวก จึงให้เจ้าใชยมนตรี ขุนนาง ยกกองทัพไปตั้งอยู่ตำบลตรวยลังว้า ฝ่ายพระธรรมราชา ขณะเมื่อหนีไปอยู่ทำเลอมนั้น ได้เปนมิตรสันถวะกันกับเจ้ากวย ครั้นได้พระนครหลวงแล้ว จึงให้มีหนังสือกำหนดไปขอกองทัพเจ้ากวยณเมืองตบงขมุมให้ยกมาช่วยรบพระศรีโสไทยณเมืองลแวก ครั้นได้กำหนด กองทัพเจ้าพญาธรรมราชากับกองทัพกวยก็ยกไปรบพระศรีโสไทย พระศรีโสไทยทานมิได้ก็ทิ้งครัวเสียหนีไป

— พงษาวดารเมืองลแวก, ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ ๔

พงศาวดารเขมร ฉบับนักองค์เองระบุว่า เจ้ากวยแห่งเมืองตะบองขะมุมได้ให้ความช่วยเหลือแก่พระธรรมราชาธิราชรามาธิบดีที่ 1 ในการทำสงครามแย่งชิงราชสมบัติกับพระศรีสุริโยไทยราชา เจ้ากวยถูกสันนิษฐานว่าอาจหมายถึงกษัตริย์ชาวกูย และเมืองตะบองขะมุมอาจเป็นรัฐอิสระในช่วงพุทธศตวรรษที่ 20

เมืองรามรักโองการ

๏ พระไชยเชษฐาธิราชเจ้า ก็เลยสร้างบ้านแปงเมืองรุ่งเรืองดีดังเก่าอยู่แล ส่วนพระไชยเชษฐาธิราชเจ้าแต่ได้เสวยศิริสมบัติทั้งมวญนานประมาณได้ ๒๔ วรรษา ถ้าจักกล่าวแต่ชาติมา อายุทั้งมวญได้ ๓๙ ปี ก็ไปกระทำยุทธกรรมสงครามในเมืองรามรักองการ กาลวิปริตผิดกองเลยถึงแก่พระองค์ ก็หลงเสียในเมืององการนั้น ในปีระวายเม็ดเดือน ๔ ขึ้น ๓ ค่ำ ศักราชได้ ๙๓๓ ตัวนั้นแล

— พงศาวดารล้านช้าง บริเฉทที่ ๒, ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ ๑

พงศาวดารล้านช้างระบุถึงเหตุการณ์ที่สมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชเสด็จไปทำสงครามที่เมืองรามรักโองการ แล้วสูญหายไปในศึกนั้น เมืองรามรักโองการถูกสันนิษฐานว่าอยู่ในพื้นที่แขวงอัตตะปือ อย่างไรก็ตาม ได้มีการโต้แย้งว่า หากพิจารณาจากหลักฐานฝ่ายกัมพูชาร่วมด้วยแล้ว เมืองรามรักโองการอาจหมายถึงเมืองพระนคร

นครกาลจำบากนาคบุรีศรี

ตำนานเมืองนครจำปาศักดิ์ได้ให้เงื่อนงำถึงการตั้งถิ่นฐานของชาวจามในพุทธศตวรรษที่ 22 โดยระบุว่า กษัตริย์ขอมได้นำไพร่พลชาวจามและชาวลาวปนกูยสร้างเมืองขึ้นริมฝั่งขวาแม่น้ำโขง ก่อนที่วงศ์ผู้ปกครองจะถูกแทนที่ด้วยตระกูลเจ้าเมืองจากชาวพื้นเมือง จนกระทั่งอาณาจักรล้านช้างเกิดความแตกแยกภายในในช่วงพุทธศตวรรษที่ 23 เจ้าหน่อกษัตริย์ เจ้าชายจากเวียงจันทน์ทรงได้รับอำนาจปกครองเหนือนครกาลจำบากนาคบุรีศรีและสถาปนาเป็นอาณาจักรจำปาศักดิ์

รายพระนามและรายนามผู้ปกครองในตำนานเมืองนครจำปาศักดิ์

ลำดับ	รายพระนาม/รายนาม	เริ่มต้น (พ.ศ.)	สิ้นสุด (พ.ศ.)	หมายเหตุ
1	ไม่ปรากฏพระนาม	ไม่ปรากฏ	ไม่ปรากฏ	กษัตริย์ขอมผู้สร้างเมือง
2	เจ้าสุทัศราชา	ไม่ปรากฏ	2168/2169	พระโอรสของกษัตริย์พระองค์ก่อน
ว่างตำแหน่ง 2168/2169 (จ.ศ. 987) – 2181/2182 (จ.ศ. 1000)
3	ไม่ปรากฏนาม	2181/2182	ไม่ปรากฏ	ราษฎรยกให้เป็นเจ้าเมือง
4	นางเภา	ไม่ปรากฏ	ไม่ปรากฏ	ธิดาของเจ้าเมืองคนก่อน
5	นางแพง	ไม่ปรากฏ	2251	ธิดาของนางแพงและเจ้าปางคำ
6	เจ้าราชครูหลวงโพนสะเม็ก	2251	2256	อดีตพระครูเมืองเวียงจันทน์

ดูเพิ่ม

• อาณาจักรโคตรบูร

อ้างอิง

วิกิซอร์ซ มีงานต้นฉบับเกี่ยวกับ:

พงศาวดารเขมร ฉบับนักองค์เอง

วิกิซอร์ซ มีงานต้นฉบับเกี่ยวกับ:

พงศาวดารล้านช้าง

วิกิซอร์ซ มีงานต้นฉบับเกี่ยวกับ:

พงศาวดารนครจำปาศักดิ์ ฉะบับพระยามหาอำมาตยาธิบดี

1. พงศ์ศรีเพียร, วินัย, บ.ก. (2005), กฎมณเทียรบาล ฉบับเฉลิมพระเกียรติ ผลงานวิจัย, กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย, p. 63, สืบค้นเมื่อ 2024-10-25
2. สาลี, บัญญัติ (2015). "กูย : ว่าด้วยกลุ่มชาติพันธุ์ ภาษา และตำนาน" [Kui : The Study on Ethnic Group, Language and Myth]. วารสารมนุษย์กับสังคม. 1 (1): 35–38. สืบค้นเมื่อ 2024-10-25 – โดยทาง Thai Journal Online.
3. วงษ์เทศ, สุจิตต์ (23 May 2021). "สุจิตต์ วงษ์เทศ : 'จาม' เมืองเรอแดว อยู่โขง, ชี, มูล แหล่งทรัพยากรรัฐอยุธยา". มติชนสุดสัปดาห์. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2022-08-09. สืบค้นเมื่อ 2024-10-25.
4. จันทร์หมื่น, ประจวบ; กันทำ, ธีรพงษ์ (24 January 2024). "กูย". กลุ่มชาติพันธุ์ในประเทศไทย. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2025-01-21. สืบค้นเมื่อ 2025-05-14.
5. หิรัญบูรณะ, กวินวัฒน์ (26 March 2025). "เยอ". กลุ่มชาติพันธุ์ในประเทศไทย. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2025-05-14. สืบค้นเมื่อ 2025-05-14.
6. "ขแมร์ลือ". กลุ่มชาติพันธุ์ในประเทศไทย. 11 April 2025. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2025-05-14. สืบค้นเมื่อ 2025-05-14.
7. บังเพลิง, เกียรติศักดิ์ (1 April 2025). "บรู". กลุ่มชาติพันธุ์ในประเทศไทย. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2025-05-14. สืบค้นเมื่อ 2025-05-14.
8. โบราณคดีสโมสร (ผู้รวบรวม) (1916), "พงศาวดารเมืองละแวก จ.ศ. ๑๑๕๘" [Phongsawadan Mueang Lawaek Chunlasakkarat Phan Nueng Roi Hasip Paet], ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ ๔ [A Collection of Chronicles] (PDF), กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, p. 28, สืบค้นเมื่อ 2024-10-26
9. เลิศรวมโชค, อริย์ธัช (2017), ศึกษารูปแบบการปกครองของพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช กับการสร้างความมั่นคงสองฝังโขง [A study Model of The role of King chaichetthathirat with The stability both sides of the Mekong] (PDF), สถาบันวิจัยพุทธศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, p. 43, สืบค้นเมื่อ 2024-10-26
10. ภูศรี, บุญชู (18 November 2017). "พระเจ้าไชยเชษฐาธิราชในประวัติศาสตร์เขมร". บุญชู ภูศรี : ค้น คิด เขียน. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-02-21. สืบค้นเมื่อ 2024-10-26.
11. กรมศิลปากร (ผู้รวบรวม) (1941), "ตำนานเมืองนครจำปาศักดิ์" [Tamnan Mueang Nakhon Champasak], ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๗๐ [Collection of Historical Archives] (PDF), พระนคร: โรงพิมพ์พระจันทร์, pp. 1–4, 11–12, สืบค้นเมื่อ 2024-10-26
12. วิภาคย์พจนกิจ, เติม (2003), ประวัติศาสตร์อีสาน (PDF) (4th ed.), กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ร่วมกับ มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, pp. 32–33, 40–41, ISBN 974-571-854-8, คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2024-06-09, สืบค้นเมื่อ 2024-10-26