ศาลพระภูมิ

ศาลพระภูมิ หมายถึง ศาลที่สร้างขึ้นเพื่อให้เป็นที่สถิตของเทพารักษ์ พระภูมิหมายถึงวิญญาณหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ปกปักดูแลรักษาสถานที่ต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นอาคาร บ้านเรือน สำนักงาน คนไทยเชื่อเรื่องภูมิวิญญาณประจำบ้านมาอย่างช้านาน หากปลูกบ้านก็ต้องทำพิธีตั้งศาลอัญเชิญเทพมาสถิต ณ ที่บ้าน เพื่อขอโชคลาภ และให้เกิดความสุข ไม่เจ็บไม่ไข้แก่ผู้อยู่อาศัย ศาลพระภูมิพบได้ทั่วไปในประเทศไทยแต่ไม่นิยมในภาคเหนือเพราะมีผีปู่ย่าคอยปกป้องอยู่แล้ว และยังพบว่ามีปรากฏในประเทศลาวและประเทศกัมพูชาอีกด้วย

ศาลพระภูมิ (ซ้าย) และศาลตายาย (ขวา) ในกรุงเทพมหานคร

ลักษณะ

ศาลพระภูมิมีลักษณะเป็นบ้านหรือวิหารหลังเล็กตั้งอยู่บนเสาเดี่ยว หรือปะรำทำจากปูนหรือไม้เป็นต้น ตั้งไว้ในจุดที่เชื่อว่าเป็นมงคล ซึ่งมักจะอยู่ริมรั้วหรือมุมหนึ่งนอกบ้าน ไม่นิยมตั้งอยู่ใกล้บ้านจนเงาทับศาลพระภูมิได้เพราะเชื่อว่าพระภูมิจะไม่คุ้มครอง

การตั้งศาลพระภูมินั้นจะต้องเรียกพราหมณ์มาดูฤกษ์ยาม และทิศทางในการตั้งศาล รวมถึงการเตรียมพิธีพร้อมเครื่องตั้งสังเวยด้วย พราหมณ์ผู้ประกอบพิธีจะแจ้งเรื่องเครื่องเซ่นตามฤกษ์ที่ตั้งศาล ตามหลักของพราหมณาจารย์ ศาลพระภูมิจะต้องหันหน้าไปทางทิศเหนือหรือทิศตะวันออก บนศาลอาจมีรูปปั้นข้าทาสบริวาร ทหารรับใช้ รวมทั้งช้าง ม้า สนม ฯลฯ อาจมีแจกันดอกไม้ กระถางธูป

การบวงสรวงศาลพระภูมิเป็นการถวายพวงมาลัย ดอกไม้ และอาหาร ให้แก่วิญญาณที่สถิตอยู่ในศาล ซึ่งมักจะทำก่อนพิธีกรรมของบ้านนั้นหรือเนื่องในวันสำคัญ

ศาลตายาย

ศาลตายายหรือศาลเจ้าที่มักตั้งเคียงคู่กับศาลพระภูมิ จะเป็นศาลที่สร้างขึ้นเพื่อให้เจ้าที่เจ้าทางที่อาศัยอยู่บนที่ดินได้เข้ามาอาศัย เพื่อปกปักรักษาที่ดิน หรือผู้อยู่อาศัย ซึ่งจะแตกต่างจากศาลพระภูมิ เพราะศาลพระภูมิคือ ศาลสำหรับเทพ เทพารักษ์ ทำให้การตั้งศาลตายาย จะต้องลดระดับลงให้ต่ำกว่าศาลพระภูมิ ศาลตายายมักเป็นศาล 4 เสาหรือ 6 เสา โดยมากมักนิยมเลือกเป็นแบบบ้านไม้เรือนไทย ส่วนศาลพระภูมิจะมีเพียงเสาเดียวซึ่งมักจะหล่อปูน

ดูเพิ่ม

• ศาลท้าวมหาพรหม โรงแรมเอราวัณ
• พระภูมิ

อ้างอิง

1. ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว, กรุงเทพพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2556, หน้า 1141
2. "การศึกษาความเชื่อส่วนบุคคลในการตั้งศาลพระภูมิ ของชาวบ้านอำเภอปราณบุรี จังหวัดประจวบคีรีขันธ์" (PDF). มหาวิทยาลัยศิลปากร.
3. "ศึกษาวิเคราะห์ความเชื่อเกี่ยวกับพระภูมิเจ้าที่ของชาวไทยพุทธ ในตำบลคลองแห อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา" (PDF). มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
4. https://www.thairath.co.th/lifestyle/culture/1981848
5. บุรี รัตนา. "คู่มือตั้งศาลพระภูมิ" (PDF). กรมศิลปากร.
6. "ไหว้ศาลพระภูมิเจ้าที่ใช้ธูปกี่ดอก พร้อมบทสวดสั้น และเวลาดี เสริมสิริมงคล". ไทยรัฐ.
7. "วิธีตั้งและไหว้ ศาลตายาย ฉบับครบสูตรถูกหลักฮวงจุ้ย". เอ็มไทย.

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ ศาลพระภูมิ

• The Thai Spirit House เก็บถาวร 2013-03-09 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ตำนานศาลพระภูมิ