มุขนายก

บิชอป (อังกฤษ: Bishop) หรือ มุขนายก เป็นตำแหน่งการปกครองในคริสตจักรที่มีการจัดระเบียบองค์การแบบอิปิสโคปัล เช่น โรมันคาทอลิก อีสเทิร์นออร์ทอดอกซ์ ออเรียนทัลออร์ทอดอกซ์ หรือแม้แต่ในนิกายโปรเตสแตนต์บางคณะ เช่น แองกลิคัน ลูเทอแรน เมทอดิสต์

พระคุณเจ้ายาโกเบ แจง เกิดสว่าง มุขนายกเกียรตินามแห่ง Barcusus และประมุขมิสซังจันทบุรี เป็นคนไทยคนแรกที่ได้รับแต่งตั้งเป็นมุขนายก

ประวัติ

ในศาสนาคริสต์ยุคแรก คริสต์ศาสนิกชนในแต่ละเมืองจะรวมกลุ่มกันเป็นประชาคม เรียกว่าคริสตจักร แต่ละคริสตจักรมีผู้ปกครองดูแลคนหนึ่งหรือเป็นคณะผู้ปกครอง จนถึงคริสต์ศตวรรษที่ 2 ผู้ปกครองดูแลคริสตจักรเริ่มมีบทบาทหน้าที่ชัดเจนขึ้น กล่าวคือ เป็นประธานในการโปรดศีลศักดิ์สิทธิ์ แก้ไขความขัดแย้ง และดูแลการเงินภายในคริสตจักร ในคริสต์ศตวรรษที่ 4 ฝ่ายอาณาจักรได้รับรองสถานะของคริสต์ศาสนา ทำให้มุขนายกเริ่มมีบทบาทในทางโลกด้วย เมื่อคริสตชนมีมากขึ้น ทำให้มีมุขนายกใหม่แต่งตั้งขึ้นเพื่อปกครองแต่ละเขต ซึ่งต่อมาเรียกว่า "มุขมณฑล" มุขนายกประจำมุขมณฑลแต่งตั้งบาทหลวงให้ปกครองดูแลโบสถ์คริสต์แต่ละแห่ง โดยมีพันธบริกรเป็นผู้ช่วย

นิกายคาทอลิก

คริสต์ศาสนิกชนโรมันคาทอลิกในประเทศไทยเรียกมุขนายกว่าพระสังฆราชกันมาตั้งแต่สมัยอยุธยา โดยเลียนแบบการเรียกประมุขสงฆ์ของชาวไทยซึ่งใช้มาก่อนตั้งแต่สมัยสุโขทัย ชาวคาทอลิกเชื่อว่ามุขนายกเป็นตำแหน่งที่สืบมาจากอัครทูตผู้ติดตามพระเยซูอย่างใกล้ชิดในสมัยที่พระองค์ยังคงดำรงพระชนม์ในโลกเมื่อ 2,000 ปีมาแล้ว มุขนายกทำหน้าที่เป็นประมุขคริสตจักรโรมันคาทอลิก เป็นหัวหน้าปกครองคณะบาทหลวง คณะนักบวชคาทอลิกชาย-หญิง และคริสต์ศาสนิกชนชาวคาทอลิกภายในเขตปกครองของตน ซึ่งเรียกว่ามุขมณฑล โดยมุขมณฑลในประเทศไทยเรียกว่าเขตมิสซัง และแบ่งออกเป็น 11 เขตมิสซัง

ผู้จะรับศีลอนุกรมเป็นมุขนายกจะต้องบวชเป็นบาทหลวงมาก่อน และต่อมาได้รับการแต่งตั้งจากพระสันตะปาปาโดยมีพิธีการอภิเษกเป็นมุขนายกซึ่งถือเป็นศีลอนุกรมขั้นสูงสุด

ประเภทของมุขนายก

ตามประมวลกฎหมายพระศาสนจักรได้แบ่งมุขนายกออกเป็น 2 ประเภท ดังนี้

• มุขนายกประจำมุขมณฑล (diocesan bishop) คือบิชอปโดยทั่วไป เป็นมุขนายกที่พระสันตะปาปาแต่งตั้งให้เป็นประมุขปกครองมุขมณฑลแห่งใดแห่งหนึ่ง มุขนายกประเภทนี้แบ่งออกเป็น
  • มุขนายกมหานคร (metropolitan bishop) คือมุขนายกประจำมุขมณฑลที่ได้รับแต่งตั้งให้ปกครองภาคคริสตจักรด้วย ซึ่งเป็นหน่วยการปกครองที่รวมหลายมุขมณฑลไว้ด้วยกัน โดยมุขมณฑลหลักจะเรียกว่าอัครมุขมณฑล (archdiocese) มุขนายกมหานครจึงเป็นอัครมุขนายกด้วยเพราะเป็นประมุขอัครมุขมณฑล
  • มุขนายกปริมุขมณฑลหรือปริมุขนายก (suffragan bishop) หรือซัฟฟรากันบิชอป คือมุขนายกที่ปกครองมุขมณฑลที่เป็นบริวารของอัครมุขมณฑล

• มุขนายกเกียรตินาม (Titular bishop) หรือทิทิวลาร์บิชอป คือมุขนายกที่ไม่มีมุขมณฑลในปกครอง แต่ได้รับแต่งตั้งเป็นมุขนายกเพื่อเป็นเกียรติในการทำงานให้คริสตจักร มุขนายกประเภทนี้ได้แก่
  • มุขนายกผู้ช่วย (auxiliary bishop) หรืออ๊อกซิเลียรีบิชอป คือมุขนายกที่พระสันตะปาปาแต่งตั้งให้เป็นผู้ช่วยของมุขนายกประจำมุขมณฑล เพื่อช่วยปกครองมุขมณฑลหนึ่ง ๆ และจะได้รับแต่งตั้งจากมุขนายกประจำมุขมณฑลนั้นให้เป็นอุปมุขนายก (vicar general) หรืออย่างน้อยก็เป็นผู้ช่วยมุขนายก (episcopal vicar) ในมุขมณฑลที่ตนประจำอยู่
  • มุขนายกรอง (coadjutor bishop) หรือโคแอดจูเตอร์บิชอป คือมุขนายกผู้ช่วยที่มีอำนาจหน้าที่ตามกฎหมายเกือบเท่ามุขนายกประจำมุขมณฑล และยังมีสิทธิ์สืบตำแหน่งเป็นมุขนายกประจำมุขมณฑลองค์ต่อไป
  • มุขนายกกิตติคุณ (bishop emeritus) หรือบิชอปอิเมริทัส คือมุขนายกประจำมุขมณฑลที่ได้รับอนุมัติให้ลาออกจากตำแหน่งแล้ว (คือเกษียณตนเอง)

นอกจากนี้เหล่าประมุขมิสซังและเอกอัครสมณทูตก็ได้รับตำแหน่งเป็นมุขนายกเกียรตินามด้วย เพื่อให้มีเกียรติเสมือนมุขนายกประจำมุขมณฑล ตัวอย่างเช่น มุขนายก ฌ็อง-บาติสต์ ปาลกัว ประมุขมิสซังสยามได้เป็นมุขนายกเกียรตินามแห่งมาลลอส

ในประเทศไทย

เมื่อพระสันตะปาปาประกาศตั้งมิสซังสยามในปี พ.ศ. 2212 แล้ว ก็ได้ส่งมุขนายกเกียรตินามซึ่งล้วนแต่เป็นมิชชันนารีชาวฝรั่งเศสมาเป็นประมุขศาสนจักรโรมันคาทอลิกในประเทศไทย จนกระทั่ง วันที่ 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2487 สมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 12 จึงประกาศแต่งตั้งมุขนายกเกียรตินามคนไทย คือ พระคุณเจ้ายาโกเบ แจง เกิดสว่าง ประมุขมิสซังจันทบุรี เป็นมุขนายกเกียรตินามแห่ง Barcusus นับเป็นคนไทยคนแรกที่ได้ดำรงตำแหน่งมุขนายก

ในปัจจุบันประเทศไทยมีมุขนายกมิสซังโรมันคาทอลิกที่ปฏิบัติหน้าที่อยู่ (ที่ยังไม่เกษียณ) 9 ท่าน ได้แก่

• เขตมิสซังกรุงเทพฯ - พระคุณเจ้าฟรังซิสเซเวียร์ วีระ อาภรณ์รัตน์
• เขตมิสซังเชียงใหม่ - ว่าง
• เขตมิสซังนครสวรรค์ - พระคุณเจ้าเปาโล ธวัช สิงห์สา
• เขตมิสซังราชบุรี - พระคุณเจ้าซิลวีโอ สิริพงษ์ จรัสศรี
• เขตมิสซังจันทบุรี - พระคุณเจ้าฟิลิป อดิศักดิ์ พรงาม
• เขตมิสซังสุราษฎร์ธานี - พระคุณเจ้าเปาโล ไตรรงค์ มุลตรี
• เขตมิสซังเชียงราย - พระคุณเจ้ายอเซฟ วุฒิเลิศ แห่ล้อม

7 เขตมิสซังนี้อยู่สังกัดภาคคริสตจักรเดียวกัน โดยมีอัครมุขนายกมิสซังโรมันคาทอลิกกรุงเทพฯเป็นมุขนายกมหานคร

• เขตมิสซังท่าแร่-หนองแสง - พระคุณเจ้าอันตน วีระเดช ใจเสรี
• เขตมิสซังอุบลราชธานี - พระคุณเจ้าสเตเฟน บุญเลิศ พรหมเสนา
• เขตมิสซังอุดรธานี - พระคุณเจ้ายอแซฟ ลือชัย ธาตุวิสัย
• เขตมิสซังนครราชสีมา - พระคุณเจ้ายอแซฟ ชูศักดิ์ สิริสุทธิ์

4 เขตมิสซังนี้อยู่ในสังกัดภาคคริสตจักรเดียวกัน โดยมีอัครมุขนายกมิสซังโรมันคาทอลิกท่าแร่-หนองแสงเป็นมุขนายกมหานคร

และมีมุขนายกกิตติคุณ 7 ท่าน ได้แก่

• เขตมิสซังกรุงเทพฯ - พระคาร์ดินัลไมเกิ้ล มีชัย กิจบุญชู
• เขตมิสซังกรุงเทพฯ - พระคาร์ดินัล ฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช
• เขตมิสซังจันทบุรี - พระคุณเจ้าลอเรนซ์ เทียนชัย สมานจิต
• เขตมิสซังท่าแร่-หนองแสง - พระคุณเจ้าหลุยส์ จำเนียร สันติสุขนิรันดร์
• เขตมิสซังนครสวรรค์ - พระคุณเจ้ายอแซฟ พิบูลย์ วิสิฐนนทชัย
• เขตมิสซังสุราษฎร์ธานี - พระคุณเจ้าโยเซฟ ประธาน ศรีดารุณศีล
• เขตมิสซังอุบลราชธานี - พระคุณเจ้าฟิลิป บรรจง ไชยรา

นิกายออร์ทอดอกซ์

ในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์ ลำดับมุขนายกจะอยู่ 3 ลำดับขั้น โดยไม่นับอัครบิดร ซึ่งถือเป็นตำแหน่งสูงสุดของคริสตจักร โดยผู้ที่จะได้รับเลือกให้เป็นมุขนายกนั้นจำเป็นบาทหลวงที่ถือโสดเท่านั้น ในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์จะมีมุขนายกอยู่ 3 ขั้น โดยบางครั้งมุขนายกในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์ก็จะไม่มีเขตมุขมณฑลปกครอง โดยถือว่าทำงานให้กับคริสตจักรเพียงอย่างเดียว

อัครมุขนายก

ถือเป็นตำแหน่งสูงสุดของมุขนายกในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์ (ในคริสตจักรรัสเซียออร์ทอดอกซ์, โรมาเนียออร์ทอดอกซ์ และบัลแกเรียออร์ทอดอกซ์ อัครมุขนายกไม่ถือว่าเป็นตำแหน่งที่สูงสุด) โดยในตำแหน่งนี้จะเป็นตำแหน่งที่ดูแลอัครมุขมณฑล (Archdiocese) แต่ในบางคริสตจักรที่ไม่มีอัครบิดร จะเป็นตำแหน่งที่ดูแลคริสตจักร เช่นคริสตจักรออร์ทอดอกซ์แห่งไซปรัส สำหรับในบางคริสตจักร ตำแหน่งนี้สามารถได้รับเลือกเป็นอัครบิดรได้

มุขนายกมหานคร

หรือ เมโตรโปลิตัน (Metropolitan) เป็นตำแหน่งที่รองลงมาจากตำแหน่งอัครมุขนายก (ในคริสตจักรรัสเซียออร์ทอดอกซ์, โรมาเนียออร์ทอดอกซ์ และบัลแกเรียออร์ทอดอกซ์ จะถือว่าเป็นตำแหน่งที่สูงกว่าอัครมุขนายก) สำหรับในตำแหน่งนี้ปกครองดูแลเขตมุขมณฑลมหานคร (Metropolis) ในคริสตจักรที่ถือว่าเมโตรโปลิตันเป็นตำแหน่งสูงสุด ผู้ที่อยู่ในตำแหน่งนี้อาจได้รับเลือกให้เป็นอัครบิดรได้

มุขนายก

เป็นตำแหน่งแรกของระบบอิปิสโคปัล ในตำแหน่งนี้จะมีหน้าที่ดูแลมุขมณฑล (Diocese) สำหรับในตำแหน่งนี้อาจจะได้รับการเลื่อนขั้นเป็นเมโตรโปลิตัน หรืออัครมุขนายกตามเห็นควร

นิกายโปรเตสแตนต์

คริสต์ศาสนิกชนโปรเตสแตนต์ในประเทศไทยเรียก bishop โดยทับศัพท์ว่าบิชอป ในนิกายลูเทอแรนและแองกลิคันถือว่าบิชอปเท่านั้นที่มีอำนาจในการสถาปนาบิชอป ปุโรหิต และดีกัน

ในนิกายลูเทอแรน บิชอปมาจากการเลือกตั้งโดยสมัชชาซีนอดซึ่งสมาชิกมีทั้งฆราวาสและนักบวช บิชอปแต่ละท่านมีวาระดำรงตำแหน่ง 6 ปี และดำรงตำแหน่งต่อไปได้ตามแต่ข้อกำหนดในธรรมนูญของคริสตจักรนั้น ๆ

นิกายแองกลิคัน บิชอปมีลักษณะคล้ายกับมุขนายกโรมันคาทอลิกคือทำหน้าที่เป็นประมุขของมุขมณฑล ต่างกันเฉพาะนิกายแองกลิคันอนุญาตให้บิชอปสมรสได้ นอกจากนี้บางภาคคริสตจักรยังอนุญาตให้สถาปนาสตรีเป็นบิชอปได้ สตรีคนแรกที่ได้สถาปนาบิชอปคือศาสนาจารย์บาร์บารา ฮาร์ริสบิชอปซัฟฟรากันประจำมุขมณฑลอีปิสโคปัลแมสซาชูเซตส์ ได้รับสถาปนาเมื่อวันที่ 11 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1989

อ้างอิง

1. ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรมศัพท์ศาสนาสากล ฉบับราชบัณฑิตยสถาน, พิมพ์ครั้งที่ 3, 2552, หน้า 201
2. กรมการศาสนา, รายงานการศาสนา ประจำปี ๒๕๔๓, กรมการศาสนา, 2543, หน้า 194-6
3. ราชบัณฑิตยสถาน, หน้า 462
4. "Episcopacy". สารานุกรมบริแทนนิกา. สืบค้นเมื่อ 22 เมษายน 2558. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)^{[ลิงก์เสีย]}
5. "ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงด้านที่ 2". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2010-12-31. สืบค้นเมื่อ 2010-12-22.
6. "พระสังฆราช (bishop) หรือมุขนายก" เก็บถาวร 2016-03-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน.เรียกข้อมูลวันที่ 1 ก.ย. 2553.
7. Code of Canon Law, Can. 376
8. Bishop Giacomo Luigi (James Louis) Cheng. The Hierarchy of the Catholic Church.(อังกฤษ)
9. ความจริง 100 ประการเกี่ยวกับคาทอลิกไทย เก็บถาวร 2010-01-09 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. เขตมิสซังเชียงใหม่
10. "พระสังฆราชของประเทศไทยในปัจจุบัน" เก็บถาวร 2010-05-24 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน. เรียกข้อมูลวันที่ 1 กันยายน 2553.
11. "สังฆมณฑลนครสวรรค์ - สภาพระสังฆราชคาทอลิกแห่งประเทศไทย". 2021-01-09.
12. "สมเด็จพระสันตะปาปาฟรานซิสประกาศแต่งตั้งประมุขแห่งสังฆมณฑลสุราษฎร์ธานี - สภาพระสังฆราชคาทอลิกแห่งประเทศไทย". 2024-07-08.
13. "พระสังฆราชกิตติคุณ" เก็บถาวร 2011-01-19 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน.เรียกข้อมูลวันที่ 7 กรกฎาคม 2555
14. ราชบัณฑิตยสถาน, หน้า 251
15. "Female ordination in the Episcopal Church, USA (ECUSA)". Religioustolerance.org. 1976-09-16. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2011-06-22. สืบค้นเมื่อ 2010-11-19.
16. Women bishops in the Church of England? By Church of England. House of Bishops (pg. 279)
17. Barbara Harris. The Church Awakens African-Americans and the struggle for justice