มณฑลชุมพร

มณฑลสุราษฎร์
มณฑลเทศาภิบาล
พ.ศ. 2439 – 2469
เมืองหลวง	ชุมพร (พ.ศ. 2439–2458) สุราษฎร์ธานี (พ.ศ. 2458–2469)
การปกครอง
• ประเภท	สมุหเทศาภิบาลต่างพระเนตรพระกรรณ
สมุหเทศาภิบาล
• พ.ศ. 2439–2443	พระยารัตนเศรษฐี (คอซิมก๊อง ณ ระนอง) (คนแรก)
• พ.ศ. 2444–2448	พระยาวรสิทธิ์เสวีวัตร (ใต้ฮัก ภัทรนาวิก)
• พ.ศ. 2448–2455	พระยามหิบาลบริรักษ์ (สวัสดิ์ ภูมิรัตน์)
• พ.ศ. 2455–2468	พระยาคงคาธราธิบดี (พลอย ณ นคร) (คนสุดท้าย)
ยุคทางประวัติศาสตร์	รัตนโกสินทร์
• จัดตั้งมณฑลชุมพร	พ.ศ. 2439
• เปลี่ยนชื่อเป็นมณฑลสุราษฎร์	พ.ศ. 2458
• เป็นส่วนหนึ่งของมณฑลภาคปักษ์ใต้	21 มีนาคม พ.ศ. 2459
• ยุบรวมกับมณฑลนครศรีธรรมราช	31 มีนาคม พ.ศ. 2469
ก่อนหน้า ถัดไป เมืองชุมพร เมืองไชยา เมืองกาญจนดิษฐ์ เมืองหลังสวน เมืองบ้านดอน มณฑลนครศรีธรรมราช
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ	ไทย

มณฑลสุราษฎร์ หรือเดิมชื่อ มณฑลชุมพร เป็นมณฑลที่ประกอบด้วย 4 เมือง คือ ชุมพร หลังสวน ไชยา และกาญจนดิษฐ์ หรือปัจจุบันคือพื้นที่ในจังหวัดชุมพรและสุราษฎร์ธานี ตั้งที่บัญชาการมณฑลที่ชุมพร^[1] (ต่อมาย้ายที่ทำการไปอยู่ที่เมืองไชยาใหม่ จึงได้เปลี่ยนชื่อมณฑลไปด้วย) เป็นมณฑลที่เป็นแหล่งทรัพยากรทางธรรมชาติที่มีคุณค่าทางเศรษฐกิจทั้งแร่ธาตุและป่าไม้ ได้แก่ ดีบุก ถ่านหิน ทองคำ และผลิตภัณฑ์จากป่าทั้งพืชและสัตว์ โดยเฉพาะมีช้างมากจนเรียกว่า ดงช้าง^[2]

สมัยระบบกินเมือง เมืองชุมพรตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของเจ้าเมืองนครศรีธรรมราช ซึ่งส่วนใหญ่เป็นตระกูล ณ นคร สาเหตุในการจัดตั้งมณฑลชุมพร เพราะทางกรุงเทพเห็นว่าไม่มีประสิทธิภาพในการควบคุมกำลังคนของหัวเมืองเหล่านี้^[3] อีกทั้งมีการคุกคามของมหาอำนาจชาวตะวันตกที่กำลังสนใจคอคอดกระในเขตเมืองชุมพรและกระบุรี เป็นส่วนแคบสุดของแหลมมลายูและอาจเป็นเส้นทางย่นระยะทางไปตะวันออกไกลได้^[4] จึงได้จัดตั้งมณฑลชุมพร เมื่อวันที่ 12 ตุลาคม พ.ศ. 2439 โดยตั้งเป้าหมายจะให้เป็นมณฑลทำนุบำรุงการค้า และแต่งตั้งพระยารัตนเศรษฐี (คอซิมก๊อง) เป็นข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลชุมพร พระยารัตนเศรษฐีเลือกที่ตั้งว่าการมณฑลที่ริมแม่น้ำท่าตะเภา ใกล้บ้านเจ้าเมืองในสมัยระบบกินเมือง^[5] จากนั้นพระยาวรสิทธิ์เสวีวัตร (ใต้ฮัก ภัทรนาวิก) ดำรงตำแหน่่งข้าหลวงเทศาภิบาลระหว่าง พ.ศ. 2444–2448 และได้ย้ายที่ตั้งว่าการมณฑลไปอยู่ที่เมืองไชยา และได้เปลี่ยนชื่อเป็น "มณฑลสุราษฎร์" เมื่อ พ.ศ. 2458^[6]

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ฐานะการคลังประเทศตกอยู่ในภาวะขาดดุลมาตลอด รัฐบาลจึงต้องการตัดงบประมาณ จึงได้ยุบมณฑลสุราษฎร์เมื่อ พ.ศ. 2468^[7]

การแบ่งเขตการปกครองในสมัยพระยารัตนเศรษฐี (คอซิมก๊อง) เมืองชุมพรประกอบด้วย 4 อำเภอ คือ อำเภอชุมพร อำเภอปะทิว อำเภอท่าแซะ และอำเภอกำเนิดนพคุณ เมืองหลังสวนประกอบด้วย 3 อำเภอ คือ อำเภอหลังสวน อำเภอสวี และอำเภอพะโต๊ะ เมืองไชยาประกอบด้วย 4 อำเภอ คือ อำเภอไชยา อำเภอพุนพิน อำเภอประสงค์ และอำเภอคีรีรัฐนิคม เมืองกาญจนดิษฐ์ประกอบด้วย 4 อำเภอ คือ อำเภอกาญจนดิษฐ์ อำเภอพุมควง อำเภอกะแดะ และอำเภอเกาะ^[8] เจ้าเมืองแบบเก่าได้รับตำแหน่งผู้ว่าราชการเมือง

• พระยารัตนเศรษฐี (คอซิมก๊อง) พ.ศ. 2439–2443
• พระยาวรสิทธิ์เสวีวัตร (ใต้ฮัก ภัทรนาวิก) พ.ศ. 2444–2448
• พระยามหิบาลบริรักษ์ (สวัสดิ์ ภูมิรัตน์) พ.ศ. 2448–2455
• พระยาคงคาธราธิบดี (พลอย ณ นคร) พ.ศ. 2455–2468