พระธยานิพุทธะ

ตามคติมหายานและวัชรยาน ปัญจตถาคต (สันสกฤต: पञ्चतथागत, อักษรโรมัน: pañcatathāgata; จีน: 五方佛, อักษรโรมัน: Wǔfāngfó) หรือ พระชินเจ้าห้าพระองค์ เป็นพระพุทธเจ้าที่เชื่อว่าอวตารมาจากพระอาทิพุทธะ สำเร็จเป็นพระพุทธเจ้าด้วยอำนาจฌานของอาทิพุทธะ ไม่ได้ลงมาสร้างบารมีเหมือนพระมานุสสพุทธะ (พระพุทธเจ้าที่เป็นมนุษย์) ดำรงในสภาวะสัมโภคกาย มีแต่พระโพธิสัตว์ที่เห็นพระองค์ได้ ในคัมภีร์​มหาไวโรจนสูตรมีพระธารณีมนตร์ว่า​โอม​ อโฆมะ​ ไวโรจนะ​ มหามุทรา มณี​ ปัทมะ​ ชวล ประ​ วะ​ รัตน ยะ​ หูม​ อักษพีชะ​ อา

พระชินเจ้า 5 พระองค์ ได้แก่

• พระไวโรจนพุทธะ
• พระอักโษภยพุทธะ
• พระรัตนสัมภวพุทธะ
• พระอมิตาภพุทธะ
• พระอโมฆสิทธิพุทธะ

พระชินเจ้า 5 พระองค์นี้ได้สร้างพระธยานิโพธิสัตว์ขึ้นด้วยอำนาจฌานของพระองค์อีก 5 องค์ ได้แก่

• พระสมันตภัทรโพธิสัตว์ เกิดจากพระไวโรจนพุทธะ
• พระวัชรปาณีโพธิสัตว์ เกิดจากพระอักโษภยพุทธะ
• พระรัตนปาณีโพธิสัตว์ เกิดจากพระรัตนสัมภวพุทธะ
• พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว์ เกิดจากพระอมิตาภพุทธะ
• พระวิศวปาณีโพธิสัตว์ เกิดจากพระอโมฆสิทธิพุทธะ

ชื่อในภาษาต่าง ๆ ได้แก่:

• เนปาลและทิเบต นับถือพระชินเจ้าทั้ง 5 องค์ข้างต้น โดยถือว่าเป็นตัวแทนของอายตนะภายใน 5 และพระธยานิโพธิสัตว์เป็นตัวแทนของอายตนะภายนอก 5 ซึ่งประกอบเป็นร่างกายของสรรพสัตว์ มีการกำหนดตำแหน่งของพระธยานิพุทธะแต่ละองค์ในพุทธมณฑลซึ่งใช้ในการประกอบพิธีกรรมทางศาสนานิกายวัชรยาน รวมทั้งการกำหนดตำแหน่งของการประดิษฐานพระพุทธะเหล่านี้ไว้ในเจดีย์ในประเทศเนปาล
• จีนและญี่ปุ่น ชาวพุทธนิกายสุขาวดี นับถือพระอมิตาภพุทธะเพียงองค์เดียว ในญี่ปุ่นได้เพิ่มพระชินเจ้าอีกองค์คือ พระวัชรสัตว์ ถือว่าเป็นหัวหน้าของพุทธะทั้งหมด หรือเป็นอาทิพุทธะ การนับถือพระชินเจ้าในญี่ปุ่นพบในนิกายชิงงงเป็นส่วนใหญ่ นิกายอื่นพบน้อย

• 
  พระไวโรจนพุทธะ, ประติมากรรมสำริดศิลปะเกาหลีสมัยอาณาจักรซิลลา วัดบุลกุกซา ประเทศเกาหลีใต้
• 
  พระอักโษภยพุทธะ, ภาพจิตรกรรมศิลปะทิเบต
• 
  พระอมิตาภพุทธะ ศิลปะจีน ปางยืน
• 
  พระอโมฆสิทธิพุทธะ, ภาพจิตรกรรมศิลปะทิเบต
• 
  พระรัตนสัมภวพุทธะ, ภาพจิตรกรรมศิลปะทิเบต
• 
  พระไวโรจนพุทธะ, ประติมากรรมหินแกะสลัก ศิลปะชวาสมัยราชวงศ์ไศเลนทร์ ได้จากบุโรพุทโธ ประเทศอินโดนีเซีย
• 
  พระอักโษภยะพุทธะ, ประติมากรรมหินแกะสลัก ศิลปะชวา
• 
  พระอมิตาภพุทธะ, ประติมากรรมหินแกะสลัก ศิลปะชวาสมัยราชวงศ์ไศเลนทร์ ได้จากบุโรพุทโธ ประเทศอินโดนีเซีย
• 
  พระอโมฆสิทธิพุทธะ, ประติมากรรมหินแกะสลัก ศิลปะชวาสมัยราชวงศ์ไศเลนทร์ ได้จากบุโรพุทโธ ประเทศอินโดนีเซีย
• 
  พระรัตนสัมภวพุทธะ, ประติมากรรมหินแกะสลัก ศิลปะชวาสมัยราชวงศ์ไศเลนทร์ ได้จากบุโรพุทโธ ประเทศอินโดนีเซีย