นอกรีต

นอกรีต (อังกฤษ: heresy) หมายถึง ไม่ประพฤติตามจารีตประเพณี^[1] เป็นคำที่ใช้เรียกทรรศนะของผู้อื่นซึ่งขัดแย้งกับทรรศนะของตน^[2] ในโลกตะวันตกคริสตจักรโรมันคาทอลิกเริ่มใช้คำนี้เพื่อหมายถึงแนวความเชื่อใด ๆ ที่ขัดแย้งกับคำสอนต้องเชื่อที่คริสตจักรกำหนด ต่อมาคำนี้ถูกใช้ในความหมายที่กว้างขึ้น คือเป็นข้อกล่าวหาที่คนกลุ่มหนึ่งใช้เรียกคนอีกฝ่ายหนึ่งที่มีความเชื่อขัดกับผู้กล่าวหา มักใช้ในกรณีที่มีการละเมิดกฎศาสนาหรือแบบแผนประเพณี ในทางการเมืองนักการเมืองหัวรุนแรงก็อาจใช้คำนี้กล่าวหาฝ่ายตรงข้าม คำนี้ยังมีความหมายโดยนัยถึงพฤติกรรมหรือความเชื่อที่อาจบ่อนทำลายศีลธรรมที่สังคมยอมรับกันอยู่ การนอกรีตต่างจากการละทิ้งความเชื่อซึ่งเป็นการละทิ้งความเชื่อทางศาสนาหรือการเมืองเดิมของตน^[3] และต่างจากความผิดฐานเหยียดหยามศาสนา ซึ่งหมายถึงการแสดงออกว่าไม่เคารพพระเป็นเจ้าหรือศาสนา^[4] แต่การนอกรีตนั้นรวมถึงการเชื่อในศาสนาแต่ต่างจากรูปแบบที่คนส่วนใหญ่ยอมรับ^[5]

ในศาสนาพุทธเรียกความเชื่อนอกรีตว่า ติตถายตนะ^[6] หรือ มิจฉาทิฐิ (ทิฏฐิ)

ติตถายตนะ 3 ได้แก่

1. ปุพเพกตวาท คือ ความเชื่อที่ว่าทุกสิ่งที่เกิดขึ้น ไม่ว่าความสุขหรือความทุกข์ ล้วนแต่มาจากผลกรรมที่ทำไว้แต่อดีตชาติ

2. อิสสรนิมมาณเหตุวาท คือ ความเชื่อที่ว่าทุกสิ่งที่เกิดขึ้น ไม่ว่าความสุขหรือความทุกข์ ล้วนแต่มาจากเทวลิขิต เรียกอีกอย่างว่าเทวนิยม

3. อเหตุอปัจจยวาท คือ ความเชื่อที่ว่าทุกสิ่งที่เกิดขึ้น ไม่ว่าความสุขหรือความทุกข์ ล้วนแต่ปราศจากเหตุปัจจัย แต่เกิดขึ้นเอง เป็นไปเอง

มิจฉาทิฐิมี 2 หมวด ได้แก่ ทิฏฐิ 2 และทิฏฐิ 3

ทิฏฐิ 2 ได้แก่

1. สัสสตทิฐิ คือ ความเห็นผิดว่าโลกหรืออัตตาเป็นสิ่งเที่ยงแท้ถาวรอยู่ตลอดไป

2. อุจเฉททิฐิ คือ ความเห็นผิดว่าโลกหรืออัตตาจะพินาศขาดสูญไปตลอด ทางปรัชญาเรียกว่าสุญนิยม

ทิฏฐิ 3 หรือนิยตมิจฉาทิฏฐิ ได้แก่

1. อกิริยทิฏฐิ คือ ความเห็นผิดว่าการกระทำต่าง ๆ ไม่มีผลใด ๆ

2. อเหตุกทิฏฐิ คือ ความเห็นผิดว่าสิ่งทั้งหลาย เช่น สุข ทุกข์ เกิดขึ้นโดยไม่มีสาเหตุ

3. นัตถิกทิฏฐิ คือ ความเห็นผิดว่าชาติหน้าไม่มี มารดาบิดาไม่มีบุญคุณ โอปปาติกะไม่มี เป็นต้น