การผันคำ

ในทางภาษาศาสตร์ การผันคำ (อังกฤษ: inflection หรือ inflexion) หรืออาจเรียกว่า การลงวิภัตติปัจจัย คือการเปลี่ยนแปลงรูปคำในประโยค เพื่อแสดงเพศ พจน์ การก บุรุษ กาล วาจก มาลา ฯลฯ การเปลี่ยนแปลงรูปคำเช่นนี้ไม่พบในภาษาไทย แต่จะพบในภาษาในหลายๆตระกูล เช่น ตระกูลภาษาอินโด-ยูโรเปียน เป็นต้น ภาษาที่อาศัยการผันคำเพื่อเปลี่ยนความหมายในระดับสูงเรียกว่า ภาษามีวิภัตติปัจจัย (Inflectional Language) ซึ่งตรงกันข้ามกับ ภาษาคำโดด (Isolating Language) ซึ่งมักจะเป็นภาษาที่คำแต่ละคำมีพยางค์เดียวและไม่มีการผันคำ สำหรับภาษาที่จำแนกตามลักษณะอื่นๆ ได้แก่ ภาษาคำติดต่อ (Agglutinative Language) และ ภาษาคำควบมากพยางค์ (Poly-synthetic Language)

การผันคำนาม

การผันคำนามจะแสดงเพศ พจน์ และการกของคำนั้นๆในประโยค โดยแต่ละภาษาก็จะมีจำนวนเพศ พจน์ และการกที่ไม่เท่ากัน เช่น ภาษาเยอรมันมีเพียง 4 การก แต่ภาษาสันสกฤตมีถึง 8 การก ภาษาอังกฤษมีเพียง 2 พจน์ แต่ภาษาหลายภาษาในตระกูลภาษาออสโตรนีเซียนมีถึง 4 พจน์^{[ต้องการอ้างอิง]}

ตัวอย่างการผันคำนามตามพจน์และการกในภาษาบาลี

นร (คนผู้ชาย)
การก	พจน์ (วจน)
การก	เอกพจน์ (เอกวจน)	พหูพจน์ (พหุวจน)
ประธาน (ปฐมา) = กรรตุการก	นโร (นร + -สิ วิภัตติ)	นรา (นร + -โย วิภัตติ)
กรรมตรง (ทุติยา) = กรรมการก	นรํ (นร + -อํ วิภัตติ)	นเร (นร + -โย วิภัตติ)
เครื่องมือ (ตติยา) = กรณการก	นเรน (นร + -นา วิภัตติ)	นเรภิ, นเรหิ (นร + -หิ วิภัตติ)
กรรมรอง (จตุตฺถี) = สัมปทานการก	นรสฺส, นราย, นรตฺถํ (นร + -ส วิภัตติ)	นรานํ (นร + -นํ วิภัตติ)
แหล่งที่มา (ปญฺจมี) = อปาทานการก	นรสฺมา, นรมฺหา, นรา (นร + -สฺมา วิภัตติ)	นเรภิ, นเรหิ (นร + -หิ วิภัตติ)
เจ้าของ (ฉฏฺฐี) = สัมพันธการก	นรสฺส (นร + -ส วิภัตติ)	นรานํ (นร + -นํ วิภัตติ)
สถานที่ (สตฺตมี) = อธิกรณการก	นรสฺมิํ, นรมฺหิ, นเร (นร + -สฺมิํ/สฺมึ วิภัตติ)	นเรสุ (นร + -สุ วิภัตติ)
อาลปนะ (อาลปน) = สัมโพธนการก	นร (นร + -สิ วิภัตติ)	นรา (นร + -โย วิภัตติ)