การทดปฏิทิน

การทดปฏิทิน (อังกฤษ: intercalation) หมายถึง การเพิ่มเติมวัน หรือเดือน ลงในปฏิทินจันทรคติเพื่อให้ไม่เคลื่อนไปจากปฏิทินสุริยคติมากนัก^[1] การทดปฏิทินพบได้ในปฏิทินจันทรคติไทย ปฏิทินจันทรคติอิสลาม ปฏิทินจันทรคติจีน และปฏิทินจันทรคติภารตะ นอกจากนี้ การทดปฏิทินยังหมายถึงการเพิ่มวันที่ 29 กุมภาพันธ์ ในปีอธิกสุรทินอีกด้วย

ปฏิทินจันทรคติไทยและภารตะ ปกติกำหนดให้เดือนเลขคี่มี 29 วัน ส่วนเดือนเลขคู่มี 30 วัน เรียกว่า ปีปกติมาสวาร ดังนั้นจำนวนวันทั้งหมดในหนึ่งปีจึงอยู่ที่ 354 วัน ซึ่งน้อยกว่าจำนวนวันในปีปกติสุรทินที่ 365 วัน เมื่อจัดเดือนตามวิธีปกติไปเรื่อย ๆ อาจสังเกตได้ว่าเดือน 12 ถอยร่นมาเป็นเดือนตุลาคม หากไม่ได้ทำอะไรเลย เดือน 12 ก็จะร่นมาที่เดือนกันยายน สิงหาคม ... ตามลำดับ ด้วยเหตุนี้จึงต้องเติมเดือนแปดเพิ่มต่อท้ายเดือนแปดครั้งแรก เพื่อให้เดือน 12 กลับไปอยู่ที่เดือนพฤศจิกายนตามเดิม ปีที่ได้เพิ่มเดือนนั้นเรียกว่า ปีอธิกมาส ในบางกรณี หากเดือนจันทรคติที่วางแล้วคลาดเคลื่อนไป 1 วัน อาจเพิ่มวันแรม 15 ค่ำ เดือน 7 ขึ้นมา ซึ่งปีที่ได้เพิ่มวันเรียกว่า ปีอธิกวาร^[2]

ส่วนในปฏิทินอิสลาม ปกติเดือนหนึ่งจะกำหนดไว้ที่ 30 วัน แต่เมื่อถึงวันที่ 29 ของเดือนใด ๆ แล้ว ผู้นำศาสนาอิสลาม (เช่น จุฬาราชมนตรี) จะประกาศให้ชาวมุสลิมสังเกตว่า หลังดวงอาทิตย์ลับขอบฟ้าแล้ว แลเห็นดวงจันทร์เสี้ยวหรือไม่ หากแลเห็นให้ถือว่าเย็นวันนั้นเป็นการเริ่มต้นเดือนใหม่^[3][4] บางประเทศ อาจกำหนดว่า ต้องเห็นดวงจันทร์อยู่บนท้องฟ้าอย่างน้อย 5 นาที หลังจากดวงอาทิตย์ตก เช่นอียิปต์ ส่วนบางประเทศอาจใช้การคำนวณเวลาดวงอาทิตย์ตกและดวงจันทร์ตกก่อนนำมาเปรียบเทียบเพื่อตัดสินเดือนขาดเดือนเต็ม อนึ่ง การดูดวงจันทร์เป็นข้อสำคัญมาก โดยเฉพาะเมื่อจะสิ้นเดือนรอมฎอน เข้าสู่เดือนเชาวาล อันเป็นช่วงเวลาของการเลิกถือศึลอดในปีนั้น^[5]

สำหรับในปฏิทินจีน การเดินวันจันทรคติจะยึดตามวันจันทร์ดับ (new moon) ซึ่งคำนวณด้วยวิธีทางดาราศาสตร์ และจะได้ว่าเดือนหนึ่งมี 29 วันบ้าง 30 วันบ้าง โดยจะต้องให้วันวสันตวิษุวัต วันอุตรายัน วันศารทวิษุวัต และวันทักษิณายัน อยู่ในเดือน 2, 5, 8 และ 11 ตามลำดับ เสมอไป หากไม่ได้ตามนี้ให้ดูว่า มีเดือนใดที่ไม่มีวันภาวะเลขคู่ (เช่น อวี๋สุ่ย ชุนเฟิน กู๋อวี่,..., ต้าหาน) ให้นับเดือนนั้นซ้ำจากเดือนก่อน เป็นอธิกมาส ก่อนนับเดือนต่อไปตามปกติ^[6][7]